Maar begin 2017 staat die wereld op een kruispunt. Een kruispunt dat wonderlijk aandoet. Tegenover de duurzame idealen waarmee wij elke dag van nature wakker worden staat een ochtendkrant die vol staat met Donald Trump en Vladimir Poetin, ontkenners van de klimaatverandering, entrepreneurs die alleen de tucht van de marktkrachten erkennen en verlekkerde leveranciers van gas en olie. We horen de nieuwe politici roepen dat het nu ‘elk land voor zich’ is. En dat globalisering op zijn retour is.

Als historicus verbaast het me niet: de slinger van de geschiedenis is van alle tijden. Maar wonderlijk blijft het wel. Zei econoom Herman Wijffels niet ooit ‘de weg vooruit kan nooit de weg terug zijn’? Donald Trump en zijn beleid lijken het tegendeel te belichamen.

Nemen we energie en duurzaamheid als voorbeeld. Het is niet voor niets dat VPRO Tegenlicht er op de site een flinke hoeveel materiaal van heeft. Zie de special 'Fossiel of Zon' en de bundel 'Duurzaamheid'.

Al sinds 2002 schetsen we in onze afleveringen graag de mogelijke schone groene duurzame toekomst. Als ideale stip op een verre horizon. Zonne-energie, windenergie, cradle to cradle, decentrale opwekking, cleantech, circulaire economie, regreening... Eigenlijk weten we dondersgoed hoe het zou moeten. Maar de weg erheen is nooit rechtlijnig. De loop van de geschiedenis is nu eenmaal grillig en wispelturig. Vol onverwachte wendingen en hick-ups.

Nog heel recent is de wisseling van de wacht in het Witte Huis. Voor president Donald Trump is 'drill, baby drill' een belangrijk devies. Het nieuwe energie nationalisme viert na Barack Obama wederom hoogtij. Het is af te zien aan Trumps kabinet, dat herinneringen oproept aan George W. Bush, de Texaanse oliebaron die vóór 2008 het beleid bepaalde. Onder Trump is Rex Tillerson, ex-CEO van oliebedrijf Exxon Mobil, benoemd tot minister van Buitenlandse Zaken. En op het ministerie van Energie zwaait voormalig gouverneur van Texas Rick Perry de scepter. De inheemse lobby van gas, olie en mijnbouw heeft de spilfuncties in Amerika’s nieuwe Business Administration. En in de afgelopen drie weken hebben we gezien dat Trump niet onderdoet voor de bruskerende Berlusconi, de Eruopese variant van de ondernemer-miljonair-regeringsleider.

Ondanks de hoopvolle aflevering Doorbraak van Duurzaam (in absolute kijkcijfers de best bekeken VPRO Tegenlicht aflevering van de afgelopen vijftien jaar) zouden we bijna vergeten dat er nog steeds vijf gas- en oliebedrijven in de top elf staan van de lijst van grootste bedrijven ter wereld: naast Exxon, Shell en BP ook twee Chinese olie- en gasbedrijven.                                                        

In het beleidsvoornemen om energie-onafhankelijk te worden kan Trump bouwen op schaliegas, de fossiele nieuwkomer in Noord-Amerika. Relatief jong, maar sinds 2011 snel gegroeid in productie.  Aan bijgevoegde grafiek is af te zien hoe de binnenlandse gasproductie met shale gas (schaliegas) en tight gas de laatste 25 jaar is verdubbeld. En dat heeft de wereldmarkt van fossiele energie op het huidige kruispunt doen terechtkomen.

Wat gas betreft is de VS zich nu langzamerhand van importeur tot exporteur aan het omvormen. En bij decreet heeft Trump ook al het afbouwen van de Keystone en Dakota pijpleidingen verordonneert. Tot woede van locale Indianenstammen in Dakota. ‘America first’, maar blijkbaar niet voor de ‘first Americans’. In Europa groeit inmiddels een beweging die ervoor ijvert om alle fossiele grondstoffen in de grond te laten zitten en fossielvrij de toekomst tegemoet te gaan. Actiegroep Urgenda, winnaar van de klimaatzaak samen met advocaat Roger Cox, heeft in een recent rapport uitgestippeld hoe Nederland in 2030 duurzaam zou kunnen functioneren zonder verder de ondergrondse fossiele voorraden te hoeven aanspreken. 

Ja graag natuurlijk, maar dan zullen regeringen, regio's en gemeentes wel haast moeten maken met de vervanging van het huidige fossiele aanbod door nieuw aanbod van zonne-energie en windenergie en andere hernieuwbare bronnen. En dat gaat nog steeds niet zo snel als we zouden willen. 

De winning van olie en gas uit schaliegesteente neemt inmiddels een hoge vlucht in de VS en ‘energie-onafhankelijkheid’ staat voor het eerst sinds George W. Bush weer hoog in het vaandel. En het Engeland van David Cameron en Theresa May heeft er ook wel oren naar. De Financial Times maakte in juni 2015 een mooi webitem over het schaliegas dilemma in Engeland.

Als fossiele energie het fundament was van de industriële samenleving, dan zijn zonne- en windenergie logischerwijs de basis voor ons post-industriële tijdperk. Maar die transitie is zeker geen gelopen race. Want wie zegt ons dat de nieuw te vormen en waarschijnlijk ‘rechts’ georiënteerde regeringen van Nederland, Frankrijk en Duitsland straks niet óók deze verleidelijke schalierevolutie gaan omarmen? Laten we onze aflevering Schaliecowboys dus vooral zien als een provocatie, als een waarschuwing om goed op de duurzame zaak te passen. Energievoorziening van de toekomst is meer dan ooit een politieke keuze. Over ruim een maand gaan we naar de stembus: alle reden om in het stemmen op een gedroomd Nederland de energievoorziening een belangrijke rol te geven.