Bijvoorbeeld: Amnesty levert jou twee satellietbeelden om te decoderen. Linksonder een satellietbeeld van een Soedanees dorp van een jaar geleden; rechts een recent satellietbeeld van hetzelfde dorp in z'n omgeving. Op die manier bekijken we de verwoesting: iedereen met een paar ogen kan zien wat bij het afbranden van de dorpen door het Bashir regime is aangericht. Bewijs dat niet liegt, zouden ze in CSI zeggen.
Anno 2016 wordt je niet alleen uitgenodigd voor feestjes, borrels en gezellige avonden in de kroeg. Het kan ook zomaar gebeuren dat je via mail of social media het voorstel krijgt om detective te worden. Of beter gezegd: een deel van je kostbare tijd te besteden aan enig detectivewerk.
De vlieg ziet vele facetten van zijn omgeving
©
Amnesty International / Amnesty International
Zo wordt je getuige van de loop van de geschiedenis, door te kijken naar de 'open source evidence' vanuit de lucht. Door het heden met het verleden te vergelijken. Zo is er weinig wat met al onze moderne informatietechnologie niét gezien kan worden. Zoals Chris Woods, initiatiefnemer van luchtaanvallen monitor-blog Airwars in de voorbereidende Skype sessie zei: 'Regimes moeten niet meer denken dat ze in het digitale tijdperk ongezien gewelddaden kunnen plegen'. Er bestaan steeds minder white spots en black holes. Welkom in de wereld van de zogenaamde OSINT, open source intelligence.
meer artikelen bij deze aflevering
Blow Up
In de bioscoopfilm Blow Up (Michelangelo Antonioni, 1966) neemt modefotograaf Thomas in een park een paar foto's van een overspelig stelletje. Als hij de foto's in zijn atelier ontwikkelt, ontdekt hij in de achtergrond iets dat zich alleen door steeds verder uitvergroten aan hem onthult. Het blow up-proces wordt in deze vijftig jaar oude film fraai verbeeldt: op de geluidsband horen we minutenlang nauwelijks geluid. Het verhaal drijft bijna geheel op 'beeld': enkel het zachte klotsen van de foto-ontwikkelvloeistof en het ruisen van de bomen in het park zijn hoorbaar onder de speurtocht van acteur David Hemmings. Hierbij zitten we dicht op de huid en de ogen van fotograaf Thomas, die we volgen in zijn fascinatie en zijn ontdekking. De beroemde filmcriticus Roger Ebert zou schrijven over deze scene dat die de schoonheid verbeeldt van iemand ‘lost in his craft’.
De opwinding en lichte obsessie in die scene, dat is wat ik ook weer terugzag in de jonge digitale burgerdetective Christiaan Triebert, die soms 's nachts niet meer kan stoppen als hij bijvoorbeeld heel Irak afzoekt, vanuit de lucht. Op zoek naar een rij gaten in het zand. Het is geen toeval dat in de film Blow Up een beeldend kunstenaar zegt 'it's like finding a clue in a detective story', op het moment dat er wordt gefilosofeerd over het ideale moment waarop alles op z’n plaats valt bij het afmaken van een schilderij.
Daad bij de blik
Net zo toegewijd zijn de speurders van Airwars, Bellingcat, Eyewitness to Atrocities, Forensic Architecture en Rami Jarrah en zijn correspondenten. Hier is 'het zien' niet een passieve bezigheid, maar een handeling. Een daad, iets om consequenties uit te trekken. Of, zoals de titel luidt van een oude - vanwege de inhoud niet echt aan te raden - documentaire: The act of seeing with your own eyes.
Inmiddels hebben de burgerdetectiveclubs de daad bij het woord gevoegd, of liever: de daad bij de blik. Airwars overlegt inmiddels op regelmatige basis met het Britse Ministerie van Defensie; Bellingcat is wereldnieuws geworden met z'n MH17-onderzoek; Forensic Architecture besloeg in juli 2016 de hele voorpagina van de NRC; en van Eyewitness to Atrocities hopen wij binnenkort de eerste juridische videobewijzen bij het Internationaal Strafhof te zien belanden.
Maar de eindvraag is: schept 'zien' ook verantwoordelijkheid? Wat ga je dan doen met wat je hebt gezien? Of wat ga je er tegen doen? Iedereen heeft wel eens even een dag geen zin in de ellende die elke dag weer langskomt op het nieuws, in de krant of op de iPad. Het aanzien van die wereldtragedies maakt dat je je soms voelt als een toeschouwer bij een voetbalwedstrijd. Langs de kant zie je de overtredingen, de charges en de agressie. Je hoopt dat de scheidsrechter en zijn grensrechters de ogen niet in de zak hebben en de gele en rode kaarten paraat. Maar wat nou als de scheids het niet heeft gezien, of veinst dat hij het niet heeft gezien?
Maar wat nou als de scheids het niet heeft gezien, of veinst dat hij het niet heeft gezien?
Je moet het dus wel wíllen zien. Of 'moet' je helemaal niks? Dat hangt misschien nog het meest van je geweten af. In elk geval bleef bij mij uit onze aflevering het meeste hangen die man waarmee Rami aan de telefoon zat. Vast in Syrië. Een land waar ruim vijf jaar na de mislukte Arabische lente nog steeds niet eens een scheidrechter is. In alle hoop die de nieuwe digitale burgerdetectives oproepen, blijft Rami Jarrah nog steeds met grotendeels lege handen achter, en een verwoest land. Ondanks alles.
Er blijft nog werkt te doen, niet alleen voor de detectives.