Een Hongaarse burgemeester die als de wederopstanding van Rambo (potentiële) vluchtelingen waarschuwt om in godsnaam niet naar zijn land te komen, een Belgische Facebook-campagne erop gericht om mannen in Bagdad te ontmoedigen naar Europa te komen en gelikte video's over succesvolle remigranten: Europa weet intern met moeite een duidelijk en positief verhaal over zichzelf te vertellen, maar op veel plekken in de wereld wordt ons continent wel degelijk gezien als het beloofde land. En dat is nou net weer niet de bedoeling.
Europa heeft moeite om een goed, positief verhaal over zichzelf te vertellen. Maar anti-propaganda maken om vluchtelingen af te schrikken? Dat lukt wel.
Meer artikelen bij deze aflevering
Daarom is er anti-propaganda nodig. Bedoeld, of onbedoeld richten verschillende campagnes zich op specifieke doelgroepen in landen van herkomst om duidelijk te maken dat het hier in Europa helemaal niet zo rooskleurig is, zo niet een doffe ellende is waar racisme en prostitutie op de loer liggen. Of erger nog: als je oud wordt, eindig je hier in een bejaardenhuis.
Alleenstaande mannen in Bagdad
"België ontmoedigt vluchtelingen via Facebook", was eind september op diverse nieuwssites te lezen. Staatssecretaris Theo Francken van Asiel en Migratie zet het sociale medium in om een specifieke doelgroep te ontmoedigen om naar België te komen. De Belgische politicus van Nieuw-Vlaamse Alliantie (N-VA) maakt gebruik van de mogelijkheden van het sociale medium om reclame op specifieke doelgroepen te richten.
Veel asielzoekers in het land zijn alleenstaande mannen tussen 25 en 45 jaar uit Bagdad. Met deze "informatiecampagne" moeten ze al in Bagdad kunnen lezen dat naar België komen geen zin heeft en dat ze niet zomaar een verblijfsvergunning krijgen. Denemarken deed iets vergelijkbaars, maar dan via de traditionele media. De Deense regering plaatste een advertentie in vier Libanese kranten, in het Arabisch en in het Engels, om duidelijk te maken dat de regels voor asielzoekers zijn aangescherpt.
In Libanon verblijven volgens UNHCR ongeveer 1,1 miljoen Syriërs en daarom werd dit land gekozen. De campagne is een van de maatregelen van minister van integratie, Inger Støjberg, die ook via sociale media de stroom van vluchtelingen wil indammen.In de advertentie staat onder andere dat de uitkeringen voor migranten met 50 procent zijn verlaagd, dat de taaleisen zijn aangescherpt en dat familieleden pas na een jaar naar Denemarken kunnen komen.
In Frankrijk is door de lokale overheid van het Zuid-Franse Beziers een video gemaakt waarin de burgemeester in een migrantenwijk bij Syrische vluchtelingen binnenvalt om ze te vertellen dat ze niet welkom zijn: "Vos n’êtes pas les bienvenus". Gelukkig is Frankrijk onder veel vluchtelingen dankzij hoge werkloosheid en rechtse sentimenten weinig populair. President Hollande beloofde 31.000 Syrische vluchtelingen op te nemen in de komende twee jaar, maar krijgt voorlopig slechts zeshonderd mensen zover om de oversteek vanuit Duitsland te maken, om dit buurland dat wel populair is, te ontlasten.
Vluchtelingen uit Balkan
De Duitse regering maakte half augustus al een informatieve video van vier minuten om vluchtelingen te waarschuwen dat Duitsland niet gemakkelijk is om binnen te komen. Ook zouden kosten voor terugkeer door de vluchteling zelf betaald moeten worden. De video is onderdeel van een pakket maatregelen met als doel "uitzichtloze" asielaanvragen van vluchtelingen uit de Balkan terug te dringen. In augustus lagen er in Duitsland 90.000 asielaanvragen van vluchtelingen uit de Balkanlanden tegenover 40.000 aanvragen van Syrische vluchtelingen.
Van alle campagnes maakt de Hongaarse burgemeester van Asotthalom het wel erg bont. Dit dorpje ligt op de grens met Servië en in de video waarschuwt Laszlo Toroczkai dat illegaal de grens oversteken tot gevangenisstraf kan leiden. Voor de bombastische video lijken kosten nog moeite gespaard: helikopterbeelden, een shot van de burgemeester voor zijn politiemacht, racende motoren en dreigende muziek. De burgemeester, tevens leider van een nationalistische jeugdbeweging, sluit de video af met de woorden: "Hongarije is een slechte keuze. Asotthalom is het slechtst."
Terugkeren kan wel
In Nederland is de toon subtieler, maar ook ons land investeert in campagnes om het rooskleurige beeld van het leven hier bij te stellen. Het doel is alleen niet ontmoediging van migratie, maar het voorkomen van een mismatch van verwachtingen, bezweren de mensen achter de campagne 'Surprising Europe'.
Dan maak je liever een selfie terwijl je naast een geparkeerde BMW staat, dan dat je het werkelijke verhaal overbrengt.
Deze site met video's is niet bedacht voor de huidige stroom van vluchtelingen, maar is al eerder bedacht. De campagne is gericht op (potentiële) Afrikaanse migranten en wil een ander beeld van Nederland tonen dan het idyllische beeld dat in Afrika overheerst, waar nog vaak wordt verondersteld dat het geld hier op straat ligt, weet Iris Lammertsma uit ervaring. Lammertsma is producent bij Witfilm, een productiebedrijf dat sociale documentaires maakt en dat voor Surprising Europe portretten maakt van teleurgestelde migranten. "Smokkelaars houden het rooskleurige beeld van Europa in zwang", weet producent Iris Lammertsma.
"En omdat hele families vaak krom moeten liggen voor de overtocht van één iemand is de druk om een geslaagde versie van jezelf te verkopen naar de thuisblijvers voor de emigrant groot", weet Lammertsma. "Dan maak je liever een selfie terwijl je naast een geparkeerde BMW staat, dan dat je het werkelijke verhaal overbrengt, namelijk dat je een of ander rotbaantje moet doen en met veel andere migranten een gammel appartement drie hoog achter deelt."
Lammertsma: "De ondertitel van onze campagne is 'be informed before you come'. Ik vind dat mensen moeten kunnen wonen waar ze willen wonen, maar de meeste vluchtelingen hebben geen idee waar ze terechtkomen."
In Nederland zijn de verhalen wel bekend van vluchtelingen die in de prostitutie belanden, maandenlang in detentie verkeren en die hier met (verkapt) racisme worden geconfronteerd. De Internationale Organisatie voor Migratie (IOM) ondersteunt Surprising Europe en organiseert debatten en andere informatieve evenementen in de landen met veel potentiele migranten, en het ministerie van Buitenlandse Zaken wilde de portretten van Witfilm meefinancieren.
"Financieel interessant voor het project", geeft Lammertsma toe, hoewel ze zich wel afvroeg of er geen dubbele agenda achter zat. "Zien jullie de filmpjes als ontmoedigingsbeleid?", vroeg ze het ministerie, die dit ontkende. VPRO heeft het ministerie van Buitenlandse Zaken om een reactie en toelichting op hun beleid verzocht, maar hiervan is geen gebruik gemaakt.
Eerlijk verhaal over Europa
Tanja Pacifico, coördinator van de campagne Surprising Europe bij IOM, zegt dat haar organisatie bij de debatten benadrukt dat ze mensen migratie niet ontmoedigt.
"Als het goed gemanaged wordt, kan migratie positief uitpakken", zegt ze. "Veel economische sectoren en gemeenten draaien op migrantenarbeid." Maar maandenlang in detentie zitten, kost het land veel geld, weet ze ook. En is voor de vluchteling geen pretje.
Daarom moet mensen een eerlijk verhaal over het leven in Europa worden voorgehouden. Witfilm en IOM weten beiden uit ervaring dat zo'n verhaal lastig te verkopen is. Potentiële migranten wantrouwen de informatie omdat ze denken dat het wel ontmoedigingsbeleid is, omdat het westen het geld voor zichzelf wil houden. Daarom laat IOM de debatten vaak doen door lokale ervaringsdeskundigen die credits hebben binnen de gemeenschap.
Dus in Oeganda door een Oegandees die in Europa is geweest en is teruggekeerd. Want, laten we wel wezen, IOM stimuleert ook de terugkeer van migranten, blijkens de website Build your return, met verhalen van mensen die het in Europa erg moeilijk hadden en succesverhalen van remigranten die in het land van herkomst een lucratieve business hebben opgezet.
Ga niet weg
Naast alle boodschappen van Westerse regeringen, doet ook de Islamitische Staat een pleidooi aan de vluchtelingen om niet naar het Westen te gaan. IS is begonnen met een serie propagandavideo's om inwoners te ontmoedigen naar Europa te vluchten. De beweging is vooral bang voor het vertrek van veel hoogopgeleiden, waaronder artsen. In de video's worden onder andere de vluchtelingen in Europa in ander daglicht gezet. Volgens de voiceover zijn de vluchtelingen op weg terug naar het IS-kalifaat, maar worden ze in Europa met hekken tegengehouden.