Basisinkomen: aan de slag

Wereldwijd bestaan er al experimenten met het basisinkomen. Ondernemers die niet kunnen wachten, wetenschappers die meer willen weten en progressieve politici houden zich ermee bezig. Hoe doen ze dat en waar begin je als je er zelf mee aan de slag wilt? Een plan van aanpak voor de doe-het-zelver, afgeleid uit de aanpak van initiatiefnemers uit de aflevering 'Experimenteren met gratis geld'.

Voor steeds meer mensen wordt het basisinkomen een reëele optie om het probleem van verminderde sociale zekerheid op te lossen. Drie op de tien Nederlanders is positief over een basisinkomen, blijkt uit recent onderzoek van TNS Nipo. Dus is dit het moment om ermee aan de slag te gaan, dachten onder andere Michael Bohmeyer in Berlijn en de mensen van MIESlab in Groningen.

Zij besloten niet op de politiek te wachten en vonden een manier om zelf projecten te starten en zo te experimenteren met een basisinkomen. Door middel van crowdfunding, of door een uitkering tijdelijk onvoorwaardelijk te maken - en dan kijken wat er gebeurt. Wat kun je van deze pioniers leren?

"Tot onze grote verbazing kwamen er honderd mensen opdagen. Die hebben we gevraagd: 'Als we een experiment gaan doen met een basisinkomen, op welke vraag zou jij dan een antwoord willen?'" Ronald Mulder, econoom en ondernemer bij MIESlab (Maatschapij voor Innovatie van Economie en Samenleving) vertelt dat ze een jaar geleden begonnen op het Noorderzon-festival. In een grote tent mochten ze van de organisatie een discussie over het basisinkomen houden.

Voordat je aan een experiment begint, is het belangrijk om het draagvlak en de vragen in je omgeving te inventariseren. Zijn mensen bekend met het concept? Wat weten ze al en wat weten ze nog niet? Verder is het noodzakelijk om te kijken binnen welke wettelijke kaders je een project kan uitvoeren. Zo zijn huidige uitkeringsregelingen mogelijke proeftuinen, maar hoever kun je gaan om sommige bijstandsgerechtigden te bevoordelen ten opzichte van anderen in de bijstand?

Op verschillende manieren kun je bijdragen aan meer kennis of gewaarwording voor basisinkomen. Als ondernemer of enthousiaste burgers kun je een crowdfund-campagne opzetten, zoals Michael Bohmeyer van MeinGrundeinkommen in Duitsland doet, en waar de mensen van MIESlab nu ook mee begonnen zijn. Wetenschappers als Guy Standing of bij het Mincome Project in Canada, doen empirisch onderzoek naar de effecten van een basisinkomen.

Dat kan als socioloog, antropoloog, econoom of gezondheidswetenschapper, want voor al deze velden is een basisinkomen relevant en kan een experiment waardevolle resultaten opleveren. In de politiek maak je je hard voor wettelijke stappen richting een nieuw systeem. Daar probeer je vooral draagvlak te creëeren en steun voor nieuwe regelgeving te vinden.

De overkoepelende vraag van alle genoemde experimenten is: "Hoe ziet een samenleving met basisinkomen eruit?" Het volledige effect van een basisinkomen zie je pas na verloop van tijd en met een experiment binnen de huidige wettelijke beperkingen, kun je geen compleet beeld geven. Antwoord geven op deelvragen kan wel, dus moet je precies formuleren op welke vragen je een antwoord wil geven met je experiment.

Zo stelt MIES de vraag of het verminderen van alle regels (lees: bureaucratie) rondom de participatiewet, burgers positief beïnvloedt. Zorgt meer eigen verantwoordelijkheid en minder verplichtingen tot een hogere inzet bij het zoeken naar een baan en een grotere deelname aan de samenleving? Door de bijstandsuitkering voor een aantal mensen tijdelijk onvoorwaardelijk uit te keren, wil MIESlab deze vraag beantwoorden. 

De uitvoering van een experiment dwingt je om na te denken over welke strategie het best bij de gekozen invalshoek, doel en vraag past. Crowdfunding zorgt voor een snelle start. Bij MeinGrundeinkommen en MIESlab kunnen voorstanders geld doneren, zichzelf aanmelden als kandidaat, of allebei. Deze strategie zorgt wel voor versplintering: de uitkomsten zeggen iets over de invloed van een basisinkomen op een individu of gezin, maar laten niets los over een gemeenschap.

Als je een breder project op wilt zetten dat iets over een samenleving zegt, duurt het langer voordat je kunt beginnen, want dan zijn er meer wettelijke obstakels te overwinnen. Je kan ook voor meerdere strategiëen tegelijk kiezen, mocht je de middelen hebben. Zo is MIESlab een crowdfundcampagne begonnen en tegelijkertijd in gesprek over een toekomstig wijkproject in Groningen.

Een versplinterde crowdfundcampagne is een goed middel om de basisinkomenboodschap breed te verspreiden via veel kanalen. Zo kan het experiment impact hebben op een andere maatschappelijke velden. Het klinkt voor de hand liggend en dat is het ook: als ondernemer of wetenschapper heb je er baat bij als iemand aan de hand van jouw project zijn argument opbouwt. Omgekeerd is dat natuurlijk ook zo, voor lobbyisten of politici en voorstanders van het basisinkomen zet data een verhaal kracht bij. 

"Ik ben al heel erg blij als wij over een jaar tien mensen zouden kunnen helpen." De doelstelling van MIES is ambitieus maar Ronald Mulder is blij met kleine resultaten. De experimenten door mensen als Michael Bohmeyer en het team van MIES zijn bedoeld om te laten zien dat het anders kan, al blijven ze kleinschalig. Desondanks laten deze projecten zien dat een basisinkomen verre van onmogelijk is.