Basisinkomen in Nederland

Mieslab, de groep achter het experiment met gratis geld in Groningen, is gestart met een crowdfundingcampagne waarvoor zoveel mogelijk mensen een jaar lang duizend euro per maand krijgen uitgekeerd.

Frans Kerver, VPRO-verwant en Tegenlicht Meet Up-organisator van het eerste uur, mag als eerste persoon duizend euro per maand ontvangen. Hij wil met dit private basisinkomen zich volledig gaan inzetten voor zijn ontmoetingsplek Tuin in de Stad en andere culturele projecten in Groningen. Elke volgende twaalfduizend euro die het crowdfundproject opbrengt, wordt verloot onder aanmelders als een eenjarig basisinkomen.

Behalve dit private initiatief wil gemeente Groningen een proefproject met een basisinkomen ondernemen. Wethouder Mattias Gijsbertsen "ziet graag een kleinschalig onderzoek waarin bijstandsgerechtigden de mogelijkheid krijgen geld te verdienen naast hun uitkering, zonder dat zij gekort worden". Hij is daarvoor in overleg met minister Lodewijk Asscher van Sociale Zaken.
 

In Tilburg is de inzet dat de bijstand zoals die nu is zou blijven, maar dan zonder 'alle kille regeltjes'. Het zou dan onvoorwaardelijke bijstand worden. Er wordt over nagedacht om dit experiment te richten op de drieduizend bijstandsgerechtigden in Tilburg die langdurig werkloos zijn. CDA-wethouder Erik de Ridder heeft toegezegd serieus werk te willen maken van dit experiment en te onderzoeken hoe het juridisch past binnen de Participatiewet. Ton Wilthagen, hoogleraar aan de Tilburg University, gaat het experiment onderzoeken. In de komende maanden moet blijken hoeveel bijstandsgerechtigden bij de proef kunnen worden betrokken.

Het idee voor een experiment komt van Ralf Embrechts en Jochem Deuten die samen een denktank hebben opgezet onder de noemer 'het vertrouwensexperiment'. Hierin nemen ook Erik de Ridder en Ton Wilthagen deel alsmede René Scherpenisse (directeur Tiwos) en Gon Mevis (directeur ContourdeTwern). Het gaat volgens Embrechts om een breed gedragen experiment. Als vervolg op de denktank wordt een plan van aanpak gemaakt waarin uitkeringsgerechtigden, werkgevers, maatschappelijke organisaties, universiteit en gemeente betrokken zijn.

Zo organiseerde Embrechts samen met Sjir Hoeijkmakers in maart 2015 een bijeenkomst waar met vertegenwoordigers van veertien gemeenten verder werd gesproken over de mogelijkheden om te experimenteren met een basisinkomen binnen de nieuwe Participatiewet. Behalve raadsleden, wethouders en beleidsmedewerkers van de gemeenten waren er ook vertegenwoordigers van 'DIVOSA (de landelijke organisatie van directeuren van sociale diensten), het Ministerie van Binnenlandse Zaken en het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid'.

Ralf Embrechts heeft acht jaar gewerkt als programmaleider Armoedebestrijding bij de gemeente Tilburg en runt momenteel de Maatschappelijke Ontwikkelings Maatschappij (MOM) waarmee hij met partners in Tilburg bestaande projecten voor wijkverbetering met elkaar verbindt. Sjir Hoeijmakers heeft zijn eigen crowdfunding voor een basisinkomenexperiment opgezet en is landelijk betrokken bij het propageren van een basisinkomen.
 

In Friesland is het nadenken over een experiment met een basisinkomen nog in een pril stadium. Gemeenteraadsleden Brigitta Meinema (Tytsjerksteradiel) & Jan Atze Nicolai (Leeuwarden) zijn met de werkgroep Basisinkomen Fryslân actief om draagvlak te creëren. Zeer recentelijk is er een petitie gestart.

De twee willen aanhaken bij het motto van Leeuwarden als culturele hoofdstad van Europa in 2018. Dat motto is Iepen Mienskip, een Fries begrip voor een naar buitengerichte gemeenschapszin en solidariteit. De twee raadsleden denken al lang na over het basisinkomen. Volgens Meinema begon dat toen ze "aanliepen tegen het paradigma dat betaald werk als meer wordt gewaardeerd dan vrijwilligers- en onbetaald werk". Er is 'een paradigmashift nodig waarbij inclusief gedacht wordt en niet exclusief'.

De prille initiatieven in Friesland worden afgestemd met andere lokale afdelingen van GroenLinks, zoals die in Nijmegen. Er is op een landelijk congres voorgesteld het basisinkomen op de agenda te zetten. Het was op dit congres dat GroenLinks besloot er werk van te maken lokale experimenten juridisch en financieel mogelijk te maken.
 

In Nijmegen is het plan vooralsnog dat de proef zich richt op bijstandsgerechtigden en ZZP'ers, waarbij essentieel is dat alle uitkeringsvoorwaarden worden weggenomen. Hoeveel juridische ruimte hiervoor is, moet nog goed uitgezocht worden. En het is ook nog een vraag waar het geld vandaan kan komen. Geld zou kunnen komen uit het potje voor reïntegratie.

GroenLinks-raadsleden Lisa Westerveld en April Ranshuijsen schreven een opiniestuk over het "omslachtige systeem van sociale voorzieningen" met veel bureaucratie en onvoorwaardelijk basisinkomen. Ze overlegden met Vereniging Basisinkomen.  Later wisten ze tijdens een landelijk GroenLinks-congres met succes te pleiten om het eerste experiment met basisinkomen in Nijmegen te organiseren.

Ranshuijsen merkt op hoe enorm veel enthousiasme er is over hun voorstel: "Elke dag komen er nog mails binnen". De raadsleden gaan nu in gesprek met andere partijen in de raad om te kijken hoe een experiment vorm kan krijgen. Ze hebben goede hoop dat het gaat lukken. Nijmegen is een erg linkse en progressieve stad en de Nijmeegse politiek heeft al eerder haar afkeur laten blijken tegen alle regels en verplichtingen voor mensen in de bijstand. Volgens Ranshuijsen is het "een illusie dat er binnen een half jaar een pilot zou draaien".
 

In Wageningen is de inzet een experiment van minimaal twee jaar. Daarbij moeten zoveel mogelijk van de driehonderd langdurig bijstandsgerechtigden in Wageningen worden betrokken. In samenwerking met Wageningen University kan onderzoek worden gedaan onder honderd mensen die bijstand ontvangen, met een controlegroep van nog eens honderd mensen. Het onderzoek probeert vooral te meten wat een onvoorwaardelijk basisinkomen doet met de "financiële redzaamheid, lichamelijke en geestelijke gezondheid, sociaal welzijn en de impact op de kinderen in gezinnen".

Net als in andere gemeenten wordt gekeken of de innovatieclausule in de Participatiewet (artikel 83) ruimte biedt om onvoorwaardelijk geld uit te keren. Wat de twee raadsleden betreft is in ieder geval essentieel dat het basisinkomen echt onvoorwaardelijk is, wat betekent "geen inkomenskorting, geen sollicitatieplicht, geen tegenprestatie, werk met behoud van uitkering en geen boetes".

In Wageningen zijn het twee D66-raadsleden die werk willen maken van een experiment met een basisinkomen. Volgens raadscommissielid Micha Snijder en zijn collega raadslid Mark Giebels begon het net als bij veel anderen met frustratie over de "repressieve werking" van de Participatiewet. Bij de twee kwam het basisinkomen vorig jaar in beeld. Daarvoor wist ze er wel vanaf, maar leek het volgens Micha 'te idealistisch en ver weg'.

Op 8 april sprak Marcel Canoy op een open vergadering in Wageningen raadsleden, twee wethouders, een aantal ambtenaren en andere geinteresseerden toe over de mogelijkheden van een basisinkomen. Sindsdien is Micha optimistisch over de slagingskansen van het project. Het D66 initiatief heeft positieve reacties ontvangen van de PvdA, ChristenUnie en GroenLinks. Micha merkt ook op dat de VVD in Wageningen ook niet afwijzend staat tegenover het project omdat het bureaucratisch rondpompen van geld door middel van toeslagen en uitkeringen, kan worden verminderd.

Wat Micha betreft komt dit experiment in Wageningen er hoe dan ook. Als het juridisch niet lukt om het door te krijgen, dan gaan ze wel zelfstandig aan de slag met persoonlijke contracten op een kleinschaligere basis.