Over een maand beginnen het Europees Kampioenschap voetbal, deze keer in Polen en Oekraïne. De Oekraïense democratie hoort niet tot de meest perfecte. De 52-jarige Joelia Timosjenko, aan het begin van deze eeuw wereldberoemd geworden als leidster van de Oranjerevolutie, zit in de gevangenis. Ze is tot zeven jaar veroordeeld wegens machtsmisbruik, maar tegenstanders van het regime zijn ervan overtuigd dat ze het slachtoffer is geworden van een politieke samenzwering. Nu is ze in haar cel mishandeld. In de media zijn foto’s verschenen waarop ze haar blauwe plekken toont. „Red mijn moeder”, smeekte haar dochter in een interview met de Frankfurter Allgemeine.
Column van H.J.A. Hofland in NRC Handelsblad 2 mei 2012
Geen sport is zo vatbaar voor politieke gijzeling als voebal, aldus H.J.A. Hofland. Over politiek beladen sportevenementen en hun uitslagen.
Voorzitter Barroso van de Europese Commissie en president Gauck van Duitsland hebben hebben gezegd dat ze het voetbalfeest zullen boycotten. Bondskanselier Merkel aarzelt nog. Gisteren liet minister Rosenthal (Buitenlandse Zaken, VVD) weten dat leden van het koninklijk huis en ministers evenmin zullen gaan. Tot zover de hoogtepunten uit dit sportnieuws. Natuurlijk hebben de Oekraïense autoriteiten verontwaardigd gereageerd. Niet voor niets wordt dit kampioenschap gehouden onder de leuze Creating History Together. Nu, zegt de regering in Kiev, probeert de politiek de sport te gijzelen, maar dat gaat niet door. Die pogingen om de dagen van de Koude Oorlog te laten terugkeren, zijn zinloos. De kans is groot dat deze bewindslieden hiermee gelijk krijgen. Als er één sport is die voor politieke gijzeling vatbaar is, hoe dan ook, is het voetbal. Dan is het alleen de vraag welke partij van gijzelnemers die begeleidende krachtmeting zal winnen.
Een paar herinneringen. In 1978 werd het Wereldkampioenschap gehouden in Argentinië, waar dictator Jorge Videla toen meedogenloos regeerde. Er waren al geruchten dat hij politieke tegenstanders boven zee uit een vliegtuig liet gooien. In Nederland ontstond een hevige discussie over de vraag of onze voetballers door hun aanwezigheid moesten bijdragen tot de glorie van dit bewind. Cabaretiers, onder anderen Freek de Jonge, verklaarden zich tegen en deze krant publiceerde een hoofdartikel onder de kop ‘Niet gaan’, maar Koning Voetbal was machtiger. De Oranjehemden bereikten de finale, waarin ze door Argentinië werden verslagen. Goddank, zei een van onze spelers later. Als we hadden gewonnen, waren we door de Argentijnen gelyncht. Jaren later is bekend geworden hoe het kwam dat het gastland toen met 6-0 won van Peru. Argentinië had beloofd om Peruviaanse dissidenten arresteren, banktegoeden te deblokkeren en 16.000 ton graan te leveren – de macht van het voetbal.
Sport in het algemeen, en in het bijzonder voetbal en de Olympische Spelen, staat in dienst van de nationale en politieke publiciteit. Het klassieke voorbeeld wordt gegeven met de Spelen in Berlijn, 1936, waarover Leni Riefenstahl haar film Olympia heeft gemaakt. YouTube heeft er fragmenten van. Deze zijn de moeite waard. Later kwam de tragedie van de gijzeling op de Olympische Spelen in München, 1972. Een aantal leden van de Palestijnse terroristische organisatie Zwarte September gijzelden elf Israëlische deelnemers. Er volgde een bevrijdingspoging. Deze mislukte. Alle gijzelaars verloren het leven. In de loop van de volgende jaren werden de gijzelnemers, op één na, gedood door de Israëlische geheime dienst.
“Als er één sport is die voor politieke gijzeling vatbaar is, is het voetbal”
Nadat we op 1 juli het voetbal in Oekraïne achter de rug hebben – ik hoop met de beste gevolgen voor mevrouw Timosjenko – krijgen we de Olympische Zomerspelen in Londen. Op 30 april zijn er zevenduizend kaarten voor de Nederlandse liefhebbers in de verkoop gegaan. Begin deze week waren hier op de televisie wat verontwaardigde Londenaren te zien. Ze verzetten zich tegen de plaatsing van een soort afweergeschut, een vervaarlijke raketinstallatie op het dak van hun appartementsgebouw. Dat is begrijpelijk, maar het was voor hun eigen bestwil en het heil van de hele stad en de sport. Conflicten als nu weer om de rechtspraak in de Oekraïne begeleiden de sport sinds het moment waarop de massamedia tot ontwikkeling zijn gekomen. Via de radio, de film en later de televisie zijn in het bijzonder de internationale voetbalkampioenschappen tot de grootste mondiale evenementen gaan behoren. Het onvermijdelijke gevolg hiervan is dat ze zijn geïndustrialiseerd. Het organiserende land ziet de beste kans om zich ‘op de kaart te zetten’. Stadions worden gebouwd. De infrastructuur wordt vernieuwd. Alles wordt voor het miljoenenpubliek zo aantrekkelijk mogelijk gemaakt. Zo wordt de grondslag gelegd voor de vicieuze cirkel.
De aanwezigheid van enorme massa’s bij evenementen waaraan alle media ter wereld de grootste aandacht besteden, bieden activisten van alle soorten en gezindten de beste gelegenheid om aandacht te vragen voor hun eigen belang. In dit opzicht is er in beginsel geen verschil tussen de reclames op een voetbalveld, de publiciteit trekkende boycot van zo’n wereldgebeurtenis en een terroristische aanslag. Anders Behring Breivik had voor zijn aanslag ook een voetbalwedstrijd kunnen uitkiezen. Het lot wil dat de belangstelling voor de sport nog steeds groeit, waardoor het toenemende aantal media zich hier verder op concentreert. Dit heeft weer tot gevolg dat het groeiende aantal terroristen, halvegaren en andere aandachttrekkers zich hier metterdaad zal willen manifesteren voor het wereldpubliek. Voetbal blijft oorlog, maar op een andere manier dan Rinus Michels het heeft bedoeld.
Uit: NRC Handelsblad, 2 mei 2012, p. 14