In december 2011, vlak voor Kerst, werd ik door de Tegenlicht-redactie voor aflevering ‘De WikiLeaks code’ naar Reykjavik, IJsland, gestuurd om een verhaal te maken over een groep IJslandse hackers die samen met Julian Assange een video geproduceerd had die later de wereld in zou gaan als de Collateral Murder video.

De IJslandse hackers vertelden me hoe Assange op een dag op hun eiland was neergestreken in blauw skipak, met een koffer vol laptops en harde schijven. Op een van die schijven stond het ruwe videomateriaal dat Assange in handen had gekregen van een Amerikaanse soldaat die gelegerd was op de Amerikaanse basis in Bagdad. Het was explosief materiaal en Assange had bedacht dat IJsland de perfecte plek was om in het grootste geheim dit ruwe materiaal te bewerken tot een video die de wereld zou schokken.

In een klein huisje in Reykjavik werd dag en nacht gewerkt om het project op tijd af te krijgen. Toen de video klaar was, vloog Assange naar Washington om voor de internationale pers een van de grootste scoops te presenteren van WikiLeaks uit die tijd.

De Collateral Murder video toont beelden van een Amerikaanse helikopteraanval die plaatsvond op een pleintje in Bagdad, waarbij onschuldige burgers om het leven kwamen. De beelden zijn schokkend en hebben onze kijk op de Amerikaanse bezetting in Irak voorgoed veranderd. De beelden lieten de andere kant van oorlog zien, the ugly face of war.

Tijdens onze draaidagen in Reykjavik, vertelde Birgitta Jónsdóttir, een van de IJslandse activisten uit het groepje rondom Assange, dat er een Amerikaanse soldaat was die bij deze aanval aanwezig was geweest. Deze soldaat had later een brief geschreven aan de families van de overleden slachtoffers in Bagdad om zijn excuses aan te bieden voor het Amerikaanse optreden. Hij had tijdens de aanvalsoperatie van het Amerikaanse leger twee Iraakse kinderen gered, zo vertelde Jónsdóttir.

Dit verhaal vond ik zo intrigerend dat ik samen met researcher William de Bruijn op zoek ging naar deze soldaat, Ethan McCord. Toen we opnieuw de korrelige zwart-witbeelden uit de video bekeken, zagen we in inderdaad een mannetje lopen in ‘the theatre of operation’ (het pleintje in Bagdad waar net de dodelijke helikopteraanval had plaatsgevonden).

Het mannetje arriveerde op het moment dat de lijken nog op straat lagen en alles daaromheen compleet was vernietigd. We zagen het mannetje naar een totaal aan flarden geschoten busje lopen. Waarom? Omdat hij te midden van dit vreselijke tafereel het gehuil hoorde van twee kinderen. Ethan, zelf net vader geworden, had zijn vaderlijke instincten gevolgd en was op zoek gegaan naar waar het kindergehuil vandaan kwam. Onder het puin, de glassplinters en het stof haalde hij twee zwaargewonde kinderen tevoorschijn en zorgde ervoor dat ze naar het dichtstbijzijnde ziekenhuis gebracht werden. De twee Iraakse kinderen werden gered en leven nu nog steeds in Bagdad.

Ethan bleek in Wichita, Kansas te wonen en toen we hem aan de lijn hadden, nodigde hij me uit om langs te komen.

Uit dit bijzondere verhaal is een tweede lange documentaire ontstaan ‘Toestemming om te vuren’ (Permission to engage). In deze documentaire zoomen we in op de beelden uit de Collateral Murder video en gaan we opzoek naar alle betrokkenen van de helikopteraanval in Bagdad – zowel de Iraakse familieleden van de omgekomen slachtoffers en de twee geredde kinderen, als het verhaal van de Amerikaanse soldaten die betrokken waren bij het incident (Ethan McCord en zijn buddy Josh Stieber).

Wat de precieze rol is geweest van Julian Assange en zijn klokkenluiderssite WikiLeaks, daar zal nog lang over gedebatteerd worden, alsook over de afloop van het uitzonderlijke verhaal van een hacker die na veertien jaar eenzame opsluiting toch uiteindelijk weer op vrije voeten kwam. Maar de beelden en andere documenten die WikiLeaks heeft gepubliceerd, hebben een essentiële rol gespeeld in de discussie over het optreden van het Westen (the coalition forces) in de oorlogen in Afghanistan en Irak. 

Kijk de documentaire hieronder: