Utrecht lijkt geen uitzondering te zijn. In Nederland zijn ongeveer 2,4 miljoen sociale huurwoningen. Het RIVM schatte in 2012 dat tussen een half miljoen en een miljoen woningen last hebben van vocht- en schimmelproblemen. Ook de Woonbond denkt dat 1 op de 5 sociale huurwoningen last hebben van schimmel, wat neerkomt op ongeveer een half miljoen woningen. Bij een groot woononderzoek van het ministerie van Binnenlandse Zaken in 2021 gaf een kwart van de sociale huurders aan last te hebben van schimmel. Tien procent van alle woningeigenaren geven bovendien aan last te hebben van schimmel in hun woningen. Als je uitgaat van gemiddeld 2,12 mensen per huishouden zijn dat meer dan een miljoen mensen in Nederland die leven in vochtige en schimmelige omstandigheden. 

Hoe kan dit? Longarts Marjolein Drent, die ik sprak voor een eerder artikel, behandelde klachten van mensen die in een woning met schimmel bleken te wonen. ‘Soms wordt er geïsoleerd terwijl de schimmel nog niet weg is. Dan pak je de schimmel in, en gaat het van kwaad tot erger. De volgorde is dus: eerst de schimmel opruimen, wat tegenwoordig gebeurt door mensen in witte pakken, net als bij asbest. Daarna pas isolatie en ventilatie aanbrengen.’

Drent benadrukt dat schimmel schadelijk kan zijn voor de gezondheid. ‘Soms heb je geluk en heb je er geen last van of slechts een chronische verkoudheid. Vervelend, maar niet erg schadelijk. Maar het kan ook allergieën veroorzaken, astma-klachten, of erger, een blijvende ontsteking dieper in de longen. Dat kan resulteren in onherstelbare schade aan de longen.’ Van de meer dan twintig mensen die ik sprak had de meerderheid last van astma, bronchitis, of meer algemeen benauwdheid en veel hoesten. Daaronder waren ook veel kinderen.

Als ik langs ga op verschillende plekken in en rondom Utrecht, zie ik vooral: verouderde kozijnen, oud glas en oude buitenmuren met vochtdoorslag. De woningen zijn van de corporaties Woonin, Bo-Ex, en Portaal. Soms is er geschilderd door de verhuurder, mechanische ventilatie aangebracht of zijn er andere kleine maatregelen genomen. Toch wordt aan deze mensen verteld: je moet beter ventileren en stoken.

De bewoners van het pand in Utrecht meldden de schimmelproblemen al jarenlang, soms tien of zelfs twintig jaar. Woonin renoveerde in 2017, toen kregen de woningen hun huidige energielabel, en pleegde onderhoud in 2022, maar pakte de schimmelproblemen nooit effectief aan.

'Het oplossen van vocht en schimmel is complex en gaat verder dan alleen beter ventileren en het aanbrengen van ventilatieroosters in binnendeuren,' zegt Pieter van het Kaar, bouwkundig expert bij de Woonbond. 'Eventuele luchtlekken en koudebruggen moeten ook worden aangepakt. Hier is specialistische kennis en apparatuur voor nodig, zoals een thermische camera of een blowerdoor en rooktest. Niet elke aannemer heeft dit in huis. Wat ik ervaar is dat er monteurs komen zonder deze materialen en dus deze luchtlekken of koudebruggen niet kunnen onderzoeken en dus wordt vaak de onderliggende oorzaak van de vocht en schimmelproblemen niet opgelost.'

Een duik in het archief leert dat de hele buurt al enkele jaren na de oplevering in de jaren vijftig last had van bouwkundige gebreken. ‘Mooi? U moet de flats eens van binnen bekijken!’ kopt het Utrechts Nieuwsblad in 1962. De bewoners halen dan handtekeningen op om het probleem onder de aandacht te brengen. De klachten gaan dan al over vochtigheid en tochtigheid, bruine vochtplekken en lekkages. Recentelijk zijn twee gebouwen in de buurt grondig aangepakt, maar slechts bij één gebouw zijn de vochtproblemen daadwerkelijk verholpen. Het vocht bleek uit de bodem te komen.

Pas na een belletje van VPRO Tegenlicht maakt Woonin aanstalten om de volledige buurt bouwkundig te laten inventariseren. ‘Toevallig zijn wij vandaag begonnen met wat wij intern een urgente projectgroep noemen,’ liet Woonin-woordvoerder Jolande Uringa weten.

Waarom eerdere meldingen van bewoners jarenlang zijn genegeerd? ‘Dat is ons aan te rekenen. Er zijn hier vijftien mensen op de afdeling die meldingen oppakken. Die spelen ze dan vaak door naar onze onderaannemers. Omdat het telkens verschillende collega’s zijn die die meldingen vervolgens ook weer uitbesteden, gaat er geen piepsysteem af dat er meer aan de hand is. Dat is iets waar we aan werken. Dat moet beter en sneller.’

Waarom beland je met je schimmelprobleem tegenwoordig in een klantenservice-rabbithole waar je melding vakkundig de nek om wordt gedraaid?

Mathijs ten Broeke van de Woonbond ziet dat woningcorporaties de afgelopen jaren  door fusies steeds groter geworden zijn. Daardoor is de afstand tussen huurder en verhuurder gegroeid. ‘Je komt terecht in een klantcontactsysteem en degene die je - uiteindelijk - aan de lijn krijgt, heeft geen idee meer waar je woont.’

Ook bestuurders van grote corporaties zijn steeds meer gaan lijken op die van grote commerciële bedrijven. ‘Daar hoort ook die mores bij. Men probeert de staat van de woningen te vatten in cijfers en spreadsheets, waarvan een bestuurder kan zeggen: gemiddeld staat het er goed voor. Maar die cijfers zeggen niks over de situatie van de huurder. Als de kozijnen verrot zijn, of de muren helemaal vochtig aan de binnenkant, dan heb je gewoon een verschrikkelijke woning.’