mensen zijn ook dieren

Al vroeg in zijn carrière was het duidelijk voor de Waal: dieren en mensen verschillen niet zoveel als eerder gedacht. Langzaam maar zeker werd door onderzoek duidelijk dat fenomenen als intelligentie, zelfbewustzijn en sociaal gedrag niet puur menselijk zijn. Vooral de bonobo en de chimpansee, onze nauwste verwanten, laten gedrag zien waarvan lang gedacht werd dat het uniek was voor de mens. ‘De mens kan niet fundamenteel anders zijn dan een dier,’ vertelde hij ons. Hij spoort ons aan om daar even bij stil te staan: als er geen verschil is tussen mens en dier, moeten we echt gaan nadenken over de ethiek van de bio-industrie. 

moraliteit

Als mensen en dieren niet fundamenteel van elkaar verschillen, kunnen we dingen leren over onszelf door te kijken naar dieren die op ons lijken. Namelijk: als verwante dieren vergelijkbaar gedrag vertonen als wij, heeft dat gedrag blijkbaar een biologische oorsprong. Lang werd gedacht dat mens en dier in de basis agressief en competitief waren, dat die eigenschappen zorgen voor evolutionair voordeel. Door onderzoek van de Waal naar onder andere chimpansees en olifanten werd duidelijk dat dieren moraliteit kennen. Deze uitkomst stond lijnrecht tegenover het traditionele idee van agressie en competitie als drijfveren voor menselijk en dierlijk gedrag. Moraal is niet aangeleerd, het zit in ieders natuur. 

gendergelijkheid

In het boek Anders gaat Frans de Waal op zoek naar de biologie achter gender. In het huidige publieke debat rondom gender wordt vaak het gebrek aan biologische onderbouwing aangedragen, zo wordt regelmatig gezegd dat er van nature maar twee seksen zouden bestaan. Onzin, volgens de Waal. Bij zowel gender als sekse zijn verschillende vormen mogelijk. Hij beargumenteert dat genderrollen wellicht maatschappelijk zijn, maar dat genderidentiteit wel degelijk een biologische oorsprong lijkt te hebben. Onderzoek naar chimpansees en bonobo's levert het bewijs. Hij beschrijft in zijn boek een chimpansee van de vrouwelijke sekse die duidelijk gedragingen vertoont die je bij de andere sekse zou verwachten. Het is natuurlijk niet mogelijk om een chimpansee naar genderidentiteit te vragen, de Waal beschrijft de chimpansee daarom als ‘een overwegend aseksueel gender-nonconformerend individu’. 

Het werk van de Waal heeft de wereld keer op keer doen heroverwegen of onze aannames over mens en dier wel juist waren. Door de verbanden te zien tussen gedragingen van mensen en onze familieleden legde zijn onderzoek bloot wat mensen niet lijken te willen horen: mensen en dieren verschillen niet fundamenteel. Hierdoor worden ook de aannames waarop onze maatschappij gestoeld is moeilijk vol te houden. Frans de Waal houdt ons een spiegel voor: laten we daar maar eens in kijken.