Grote vervuilende bedrijven zoals Shell schotelen ons talloze reclames voor waarin ze benadrukken dat ze goed bezig zijn, en meegaan in de noodzakelijke energietransitie. Denk aan: mooie, gelikte plaatjes van windmolens en elektrische laadpalen. Ook basisschoolkinderen proberen ze mee te nemen in deze roze wolk: Shell biedt lespakketten aan voor scholen, waarin benadrukt wordt dat ze vooral bezig zijn met schone brandstoffen.

Onschuldige praktijken? Niet echt. Volgens lector psychologie aan de Hogeschool van Amsterdam Reint Jan Renes zijn dit vormen van moral licensing, die jou erin laten geloven dat grote vervuilers, wel goed bezig zijn.

‘Moral licensing is een psychologisch proces, waarbij je voor jezelf of anderen iets slechts, goed probeert te praten, door te benadrukken wat je wel goed doet. We doen dit allemaal wel eens,’ legt Renes uit. ‘Omdat we vandaag hard gewerkt hebben, mogen we dat koekje eten.’

Grote bedrijven spelen hierop in: omdat Shell (enigszins) bezig is met duurzame energie, geven ze zichzelf een morele goedkeuring om door te gaan met fossiele brandstoffen die de aarde opwarmen, en alle negatieve gevolgen daarvan. Op die manier strooien ze zand in de ogen van burgers: door de nadruk te leggen op de paar goede dingen die ze doen, en leiden ze hen af van de negatieve impact die ze hebben op de samenleving.

‘Moral licensing door grote bedrijven is sluw en lastig te herkennen,’ zegt Renes. ‘Intuïtief denken mensen door moral licensing dat een bedrijf als Shell een prima bedrijf is.’ Zeker basisschoolkinderen zijn hier nauwelijks weerbaar voor. ‘Ze nemen alles voor waar aan, en kunnen nog niet kritisch nadenken over de informatie die hen op school wordt aangereikt.’

Bedrijven als Shell hebben er grote belangen bij dat burgers hun handelen niet bevragen, en dus blijven ze herhalen hoe goed ze bezig zijn. ‘Als de norm voor bedrijven als Shell verandert, en we hun handelen als onwenselijk beschouwen, komt er draagvlak voor regulering, zoals is gebeurd bij de tabaksindustrie. Normen gaan zich dan stollen in regels.’

En daar zijn de vervuilende bedrijven bang voor: beleid, want alleen daardoor vindt daadwerkelijk verandering plaats op het gebied van klimaatverandering, en moeten bedrijven hun handelen aanpassen. Wellicht zo bang dat Shell kinderen er al van probeert te overtuigen dat ze een ethisch bedrijf zijn door lespakketten over duurzaamheid aan te bieden aan scholen. ‘Al op hele jonge leeftijd normaliseer je op deze manier de praktijken van dit soort bedrijven’, zegt Renes.