Is Nederland nog het beste jongetje van de klas?

is Nederland nog het beste jongetje van de klas?

Nederland, toch altijd graag een van de beste jongetjes van de klas, zakt de laatste tien jaar weg in verschillende internationale ranglijsten. Hoe komt dat?

Daan Kuys - 29 november 2023

Lijstjes, wie houdt er niet van? Of het nu gaat om de beste restaurants in town, landen met het hoogste bruto nationaal product, of de beste wasmachine volgens de Consumentenbond: lijstjes zijn lekker overzichtelijk, efficiënt en SEO-vriendelijk (bulletpoints!). Informatie in lijstvorm glijdt makkelijk je hoofd in, en dat betekent dat je zelf minder moeite hoeft te doen om iets te onthouden.

Geen enkele lijst is natuurlijk perfect, toch zit er doorgaans een hoop onderzoek achter deze indexen, samengesteld door serieuze instituten. Vrouwenongelijkheid? Het World Economic Forum presenteert het in een Global Gender Gap Index (let’s go IJsland). LHBTI-rechten? Mensenrechtenorganisatie ILGA gooit een Europe Rainbow Index (we love you Malta). Persvrijheid? Reporters Without Borders assembleert elk jaar een Press Freedom Index (lekker gewerkt Noorwegen).

Maar met die lijstjes van landen is iets geks aan de hand. Nederland, toch altijd graag een van de beste jongetjes van de klas, zakt de laatste tien jaar weg in verschillende internationale ranglijsten. Vooral op het gebied van menselijk welzijn, zaken waarvoor we onszelf altijd op de borst klopten, gaat het niet lekker. Wat is er aan de hand? We lopen een paar van deze ranglijsten af.

Gendergelijkheid

Global Gender Gap Index

2013: 13e plek
2020: 38e plek
2023: 28e plek

De Global Gender Gap Index van het World Economic Forum kijkt naar vrouwenongelijkheid in de politiek, het onderwijs, de arbeidsmarkt en de gezondheidszorg in 146 landen. Nederland scoort hoog op het gebied van onderwijs. Als het gaat om geletterdheid en toegang tot onderwijs staan we zelfs helemaal bovenaan.

Waarom doet Nederland het dan toch niet goed? Vooral op het gebied van economische participatie gaat het niet lekker. Het aantal vrouwelijke managers en beleidsmakers op belangrijke posities blijft achter. Ook in de technische beroepen zijn niet veel vrouwen te bekennen. In 2020 zakken we zelfs af naar een treurige 38e plek, volgens het rapport vanwege een gebrek aan vrouwelijke politieke vertegenwoordiging.

‘Dat Nederland het niet goed doet op dit terrein is omdat het beleid achterloopt,’ zegt Tanja van der Lippe, hoogleraar genderemancipatie aan de Universiteit Utrecht. Kijk bijvoorbeeld naar het vaderschapsverlof [5 weken, ingevoerd in 2020, red.]. Dat is pas recent verbeterd.’

Ook het quotum voor vrouwen aan de top van het bedrijfsleven is pas in 2022 ingevoerd, waarbij tenminste een derde van de commissarissen uit vrouwen moet bestaan, en een derde uit mannen. ‘En dat geldt alleen voor de grote bedrijven, en alleen voor raden van commissarissen, niet voor de raden van bestuur,’ aldus Van der Lippe. Ook kinderopvang is een dingetje in Nederland. Naast de discussie of die gratis moet, is de vraag: is er door het personeelstekort überhaupt wel voldoende kinderopvang beschikbaar?

LHBTIQA+-rechten

Europe Rainbow Index

2013: 8e plek
2023: 14e plek

De Europe Rainbow Index vergelijkt 49 Europese landen op het gebied van wetgeving en beleid. Volgens mensenrechtenorganisatie ILGA Europa wordt er in Europa nog altijd vooruitgang geboekt, ondanks het verruwende maatschappelijke debat.

Nederland zakt echter langzaam af in de ranglijst. ‘Nederland was ooit een pionier op het gebied van LGBTI-rechten’, vertelt Mehmet Akin, woordvoerder van ILGA Europa, ‘en de sociale acceptatie ervan ligt nog steeds hoog vergeleken met sommige andere Europese landen. Maar er is niet genoeg wetgeving en beleid die mensen in de LGBT-gemeenschap beschermen, in het bijzonder voor trans en intersekse personen. Nederland zakt dus omdat het niet bij blijft met nieuwe mensenrechten-standaarden voor LGBTI-personen. Andere landen, zoals Malta en Denemarken, doen het op dat gebied simpelweg beter.’

Zo kent Nederland geen specifieke wettelijke bescherming tegen hate crimes, en kent het ook geen verbod op intersex genital mutilations (IGM). Bij IGM worden mensen met atypische genitaliën, atypische geslachtshormoonproducerende organen of atypische secundaire geslachtskenmerken, op jonge leeftijd en zonder gegeven toestemming onderworpen aan medisch niet-noodzakelijke en onomkeerbare cosmetische operaties, vaak aan de genitaliën. Daarnaast zou je makkelijker je gender moeten kunnen wijzigen in je identiteitsbewijs, zo zegt ILGA Europa, zonder leeftijdsbeperking en noodzakelijke medische diagnose.

Kinderrechten

KidsRights Index

2013: 2e plek
2022: 4e plek
2023: 20e plek

De KidsRights Index van kinderrechtenorganisatie KidsRights, meet in samenwerking met onderzoekers van de Erasmus Universiteit in hoeverre 193 landen zich houden aan het VN-verdrag inzake de Rechten van het Kind. Dat gaat om zaken als levensverwachting, gezondheid, onderwijs en kinderbeschermingsbeleid. Daarbij wordt gecorrigeerd voor hoe rijk een land is. Het is dus vooral de inzet die telt.

Waarom Nederland precies zoveel gezakt is, wordt niet helemaal duidelijk. KidsRights verwijst naar - best wel vage - uitspraken over Nederlands beleid door het VN-comité voor de Rechten van het Kind, die door KidsRight worden vertaald in een deelscore, en die in 2023 negatiever zouden zijn dan de vorige uitspraken in 2015. Naar de oorzaken blijft het dus een beetje gokken. Een paar voorbeelden.

Op het gebied van anti-discriminatie: ‘[Het comité] blijft bezorgd dat in sommige gemeentes anti-discriminatiebeleid ontbreekt [...] en dat discriminatie op disproportionele wijze achtergestelde kinderen benadeeld, in het onderwijs, jeugdzorg en het juridische systeem.’ Toeslagenschandaal en discriminatie in het onderwijs?
‘[Het comité] adviseert dat het belang van het kind wordt vastgelegd in programma’s, en in wettelijke en juridische processen, onder andere in relatie tot jeugdzorg, plaatsing bij voogden en pleegouders [...] en migratie- en asielprocedures [...]’ Asielopvangcrisis, foute adopties en jeugdzorgcrisis, wellicht?

‘[Het comité] betreurt dat de minimumleeftijd voor besluitvormingsprocessen blijft staan op 12 jaar.’ Dit heeft vermoedelijk te maken met het feit dat bij conflicten de mening van een kind vaak pas vanaf 12 jaar wordt meegewogen door een rechter.

Over het algemeen stelt het Kinderrechtencomité, zo legt KidsRights uit, dat het belang van het kind door Nederland meer voorop kan worden gesteld, en dat andere landen het op dit gebied inmiddels beter doen.

Persvrijheid

Press Freedom Index

2013: 2e plek
2022: 28e plek
2023: 6e plek

Persvrijheid, best belangrijk. Het gaat eigenlijk sowieso slecht met de persvrijheid in de wereld. Via een uitgebreide vragenlijst die Reporters Without Borders elk jaar voorlegt aan journalisten en academici meet de internationale persorganisatie in de Press Freedom Index hoe het gesteld is met de persvrijheid in 180 landen. Was in 2013 de situatie in 26 landen nog ‘goed’ te noemen - de beste score -, in 2023 was de situatie ‘goed’ in nog maar acht landen.

Met een dramatische 28e plek in 2022 vanwege de moord op Peter R. de Vries, is Nederland nu weer ‘terug’ op een 6e plek. Tien jaar geleden was dat nog een trotse plek twee. Hoe dat komt? De lijst-samenstellers waren te druk met het rapport van dit jaar om die vraag snel te beantwoorden, maar als we de rapporten doorspitten lijkt het vooral te maken te hebben met het feit dat misdaadjournalisten steeds meer (full time) politiebescherming nodig hebben.

Tevredenheid

Human Happiness Index

2013: 4e plek
2023: 5e plek

Hoe blij of tevreden zijn mensen met hun leven? Dat meet de Human Happiness Index van het World Economic Forum. De index is voor een groot deel gebaseerd op een peiling van het bekende onderzoeksbureau Gallup, dat mensen in 156 landen elk jaar naar hun tevredenheid met het leven vraagt.

We sluiten af met een klein lichtpuntje. Ondanks dat chagrijn vaak overheerst in het dagelijkse publieke debat, bijvoorbeeld over de wooncrisis, de coronamaatregelen of de energierekening, blijken Nederlanders de afgelopen tien jaar niet erg veel afgezakt in de Human Happiness Index.

Ter vergelijking: tijdens de donkere coronaperiode was er in alle landen een golf aan bereidheid om belangeloos iets voor een ander te doen. Ook algemene levensevaluaties, die samenhangen met liefdadigheid, bleven tijdens de coronaperiode opmerkelijk stabiel.

Gastvrijheid

Migratie

Nog even over migratie. Het was immers hét thema van de verkiezingen. Veel mensen willen minder migranten toelaten tot Nederland. Maar hoeveel zijn dat er? En welke landen laten de meeste migranten toe?

In 2022 kwamen er in totaal 403.000 immigranten naar Nederland, flink hoger dan in 2021 vanwege de oorlog in Oekraïne. Daarvan waren 35.000 mensen op zoek naar asiel hier. Andere groepen die kwamen zijn bijvoorbeeld expat, student of EU-arbeidsmigrant. Er vertrokken vorig jaar overigens ook 180.000 mensen uit Nederland.

Sowieso was 2022 een treurige mijlpaal: voor het eerst waren er meer dan honderd miljoen vluchtelingen wereldwijd gedwongen op de vlucht, binnen en buiten hun eigen land. Ruim driekwart van al die vluchtelingen wordt opgevangen door lage en middeninkomenslanden. De landen die het meeste vluchtelingen opvingen in 2022 waren:

Turkije (3,6 miljoen gevluchte mensen opgevangen)
Iran (3,4 miljoen gevluchte mensen opgevangen)
Colombia (2,5 miljoen gevluchte mensen opgevangen)
Duitsland (2,1 miljoen gevluchte mensen opgevangen)
Pakistan (1,7 miljoen gevluchte mensen opgevangen)

Voor een hoge inkomensland als Duitsland was het aantal opgevangen vluchtelingen 2,5 procent van de totale bevolking. Voor Nederland was het aantal asielzoekers vorig jaar 0,25 procent van de totale bevolking. Overigens wil de PVV ook minder expats, studenten en arbeidsmigranten toelaten. Het netto migratiesaldo was vorig jaar iets meer dan 1 procent van de totale bevolking.