Je kan ‘m kennen van de Ereburger of de Auf WiederSchnitzel. Jaap Korteweg is de man achter de Vegetarische Slager, het bedrijf dat een revolutie ontketende in de supermarktschappen. Toen in 1997 de varkenspest uitbrak en de overheid hem vroeg een deel van de tien miljoen dode varkens op te slaan in zijn koelcellen, besloot hij te stoppen met vlees eten. Korteweg: 'Niemand houdt van de ellende van vlees, maar veel mensen houden wel van het product.' En dus ontwikkelde Korteweg het bedrijf dat iedereen inmiddels kent.

De oud-boer is inmiddels alweer bezig met een nieuw project: Korteweg ontwikkelde met zijn team een stalen koe, Margaret Thatcher genaamd, die gras verwerkt tot kaas. In hoeverre is deze kaas anders dan de vegan kazen die nu al in de schappen liggen? Korteweg: 'Het is net zoals met de vegetarische hamburgers die vroeger in de schappen lagen. Daar was niemand echt blij mee, het kon nog veel beter. Inmiddels is vegan kaas zich behoorlijk aan het ontwikkelen.'

De bedoeling van Kortewegs kaas is dat het gemaakt wordt van echte kaasstof, in tegenstelling tot de huidige vegan kazen die vaak gemaakt zijn van kokosolie of andere plantaardige vetten. 'Als het lukt, is Thatcher vijf keer zo efficiënt als een echte koe. Dat wil zeggen: we kunnen dan uit dezelfde hoeveelheid gras vijf keer zoveel melk halen.'

De kaas zonder koe kan al gemaakt worden, zegt Korteweg. De zaal op Lowlands wordt getrakeerd op een heerlijke vegan kaassausdip. 'De uitdaging is nu om het commercieel te produceren. We hebben daar zeven jaar voor uitgetrokken en we zetten elke week stappen.'

De impact van traditionele kaas, vertelt Korteweg, is overigens te vergelijken met die van een kip of een varken. Bijna een kwart van Nederland hebben we ingeruimd voor grasland waarop melkkoeien kunnen grazen.

Pionieren op het gebied van voedsel is Nederland niet vreemd, weet ook Kadir van Lohuizen, die als fotograaf de hele wereld over reisde en momenteel een Tegenlicht-aflevering maakt over het Nederlandse voedselsysteem. Van Lohuizen belandde in kassen, vleesverwerkingsfabrieken en bij het normaal gesproken gesloten bolwerk van de Voedsel- en Warenautoriteit, die op Schiphol geïmporteerd voedsel controleert.

In Brabantse slachterijen zag hij Van Lohuizen hoe er twintig duizend varkens per dag geslacht worden. 'Die varkens worden dan geëxporteerd naar Parma en komen weer terug als parma- en serranoham. Maar het zijn gewoon Brabantse varkens.'
 
Ook bezocht Van Lohuizen veel zaadproducenten. Nederland is in deze sector de allergrootste. ‘Zeventig procent van alle groente ter wereld is van Nederlandse origine. De ontwikkeling van deze zaden is heel hightech. Het lijkt erg op de pharmaceutische industrie. Op deze manier worden er zaden ontwikkeld die beter tegen droogte kunnen, of simpelweg lekkerdere tomaten opleveren.'

Toch denkt de fotograaf dat de houdbaarheidsdatum van ons voedselsysteem is bereikt. ‘De uien die in Nederland worden gekweekt zijn allemaal voor de export. Wij importeren weer uien uit het buitenland omdat we onze eigen uien er niet mooi genoeg uit vinden zien. Ook hebben we steeds minder door waar ons voedsel vandaan komt en hoe het wordt geproduceerd.'