26 september, 22.05 uur NPO2

Boeren, burgers en beren

Als we lezen over het verlies aan biodiversiteit, zinkt de moed ons vaak in de schoenen. Maar de natuur blijkt veerkrachtig en herstelt wonderbaarlijk als de juiste condities worden gecreëerd. VPRO Tegenlicht presenteert een voorhoede van daadkrachtige natuurherstellers in Europa.

Tegenlicht laat zich in deze aflevering verrassen door de natuur en spreekt met boeren, ecologen en ondernemers in natuurherstel. Wat zijn hun dromen voor de natuur? En hoe ziet onze omgang met de andere diersoorten er dan uit? Van vlechtheggen tot 'convivial conservation', van ecotoerisme tot biologisch boeren.  Wat moet er gebeuren om de natuur nog generaties lang door te kunnen geven?

VPRO Tegenlicht: 'Boeren, burgers en beren'
26 september, 22.05 uur NPO2

over de uitzending

Het Crowther Lab in Zurich koppelt data over inheemse plantensoorten van 50.000 verschillende bronnen aan zeer gedetailleerde Google Earth scans van het aardoppervlak. Zo maakt het lab de plekken voor nieuwe natuur zichtbaar, van de Amazone tot je achtertuin.

Hoe kan deze futuristische benadering bijdragen aan wereldwijd herstel van biodiversiteit?

Het boerenbedrijf gaat er in de toekomst heel anders uitzien en veel boeren willen dat ook. De boer is niet meer de boosdoener die niet wil veranderen, maar vaak juist de hoeder van 'nieuwe' natuur en daarmee ook de snelste en goedkoopste schakel in herstel van biodiversiteit en CO2- en stikstofreductie. In de Ooijpolder bij Nijmegen en in een dorp in Friesland is Tegenlicht getuige van win-win situaties voor boer, landschap en natuur.

In Roemenië kochten ecologen samen met rijke filantropen 25.000 hectare bos op met als doel de jacht en de boskap te stoppen en de natuur er met rust te laten. Het resultaat: honderden wilde beren, wilde zwijnen, herten en vossen bevolken nu het getransformeerde gebied. Bij sommige boeren stuit dat wel op praktische problemen en verzet. Wilde beren houden geen rekening met persoonlijke ruimte en vallen het vee van de boeren aan. Gelukkig helpen hekken tegen deze hongerige bezoekers.

De scheiding tussen mens en natuur is op termijn niet houdbaar volgens Bram Büscher, politicoloog en auteur van Convivial Conservation (2020). Zijn vernieuwende visie op natuurbehoud benadrukt de noodzaak van samenleven met planten en (wilde) dieren, ook in de stad. In Nederland komt het bos ook de stad in: Tiny Forests.

Regie: Bregtje van der Haak
Research: Henneke Hagen en Arnout Arens
Productie: Marie Schutgens
Montage: Tim van der Maden
Eindredactie: Doke Romeijn en Geert Rozinga

over de sprekers

Jaap Dirkmaat
Natuurbeschermer & VNC

 

Bram Büscher
Politicoloog & hoogleraar ontwikkelings-sociologie

 

Daan Bleichrodt
IVN & Tiny Forest

Jaring Brunia
Biologische boer

Thomas Crowther
Hoogleraar ecologie & Restor

Jaap Dirkmaat

Natuurbeschermer & directeur VNC

Jaap Dirkmaat is natuurbeschermer, autodidact en directeur van de VNC, de Vereniging Nederlands Cultuurlandschap. Veel mensen kennen hem als het gezicht van de vereniging Das & Boom (nu VNC) en van zijn politieke activiteit voor zowel GroenLinks als Christenunie. Als natuurbeschermer wil Dirkmaat graag dat mensen meer één  worden met de natuur, in plaats van natuur te gebruiken tot het op is. 

De natuurbeschermer pleit voor een simpele ingreep om de verdwijnende soorten te laten terugkeren in het landschap; de vlechtheg. Die heg wordt al zo’n 20.000 jaar door mensen gemaakt over de hele wereld. Heggen zijn volgens Dirkmaat een harmoniemodel waarbij mens en natuur samenwerken: jij zorgt goed voor de heg en in ruil daarvoor zorgt de heg dat jouw vee binnen blijft. Een stuk natuurlijker dan het uitrollen van prikkeldraad.

‘Dit is lieflijk, hier leeft van alles. Het is respectvol en daarom heeft het schoonheid’

Bram Büscher

Hoogleraar ontwikkelingssociologie & politicoloog

Bram Büscher is hoogleraar en voorzitter van de Sociology of Development and Change Group (SDC) bij de Universiteit Wageningen. Büscher legt uit dat, door veranderend landgebruik over de hele wereld, de ruimte en functies van ecosystemen en dieren steeds kleiner worden. Volgens hem zit onze planeet in de ‘zesde uitstervingscrisis’. Één op de acht soorten wordt met uitsterven bedreigd.

Büscher introduceerde het begrip ‘convivial conservation’: een nieuwe visie op natuurbeheer die het samenleven met planten en dieren in een ander economisch systeem centraal stelt. Binnen het begrip van ‘convivial conservation’ bouwen wij als mens geen hekken om ons te beschermen tegen de natuur, of om de natuur te beschermen tegen ons, maar moeten we met de natuur leren samenleven. Alle goede, slechte, fijne en oncomfortabele aspecten van de natuur accepterend.

‘We moeten gaan samenleven met de natuur’

Daan Bleichrodt

projectleider IVN & auteur 'Tiny Forest'

Daan Bleichrodt is productontwikkelaar en projectleider bij IVN: het instituut voor natuureducatie en duurzaamheid. Hij ontwikkelt kleine bossen en schreef daar een boek over, genaamd ‘Tiny forest - klein bos, groot avontuur’. Een 'Tiny Forest' is een bos ter grootte van een tennisbaan, met daarop ongeveer zeshonderd bomen en zo’n dertig struiksoorten. In 2015 legde Bleichrodt het eerste kleine bos aan, omdat hij zag dat kinderen van de natuur vervreemd raakten.

Bleichrodt kwam op het idee toen twee kinderen uit Zuilen nog nooit in een bos of op een strand geweest bleken te zijn. Eén jongetje dacht in een bos vooral ijzer, goud en erts te kunnen vinden omdat hij zoveel Minecraft speelde. Volgens Bleichrodt kunnen 'Tiny Forests' bijdragen aan een herwaardering van de natuur.

‘De grootste bijdrage die de bosjes leveren is de verbinding tussen kind en natuur’

Jaring Brunia

Biologische boer

Jaring Brunia is een biologische boer. In zijn zoektocht naar een slimme bedrijfsvoering kwam hij erachter dat hij wilde boeren met de natuur: koeien buiten, bloemrijke weiden, weidevogels en weinig input van buitenaf. Brunia gelooft dat we als mens niet boven de dieren staan, maar simpelweg een andere rol hebben gekregen op deze planeet.

Volgens Brunia is boer zijn meer dan alleen maximaal melk uit de koeien halen, meer dan alleen geld verdienen. Boer zijn is ook zorg dragen voor het platteland en zorgen voor een gezond ecosysteem waar je vervolgens zelf op boert. Hij werkt zonder kunstmest, zonder antibiotica en zonder krachtvoer. Een boer is volgens hem net een simpele econoom: als hij op een andere manier meer kan verdienen, zal de boer andere keuzes maken.

‘Eigenlijk werk ik voor de koe’

Tom Crowther

Hoogleraar ecologie & oprichter Restor

Tom Crowther is ecoloog en professor in Global Ecosystem Ecology aan de ETH in Zürich. Hij is mede-voorzitter van de VN-adviesraad voor het Decennium van Herstel Ecosystemen (UN Decade of Ecosystem Restoration). Hij bracht met zijn onderzoeksgroep als allereerste alle bomen ter wereld in kaart. Dat bleken er iets meer dan drieduizend miljard. De onderzoeksgroep keek naar plaatsen waar bomen zouden kunnen leven en zag dat er 0,9 miljard hectare land is waar nog meer bomen zouden kunnen groeien. Als we daar bomen planten, zouden we  volgens Crowther een substaniele hoeveelheidd CO2 uit de atmosfeer kunnen halen.

Ook is Crowther oprichter van Restor. Restor is een online platform dat data van vijftigduizend internationale bronnen bij elkaar brengt in een soort Wikipedia van de biodiversiteit, met scans van Google Earth die tot op de vierkante meter kunnen inzoomen. Het doel is kennis te delen over welke bomen en planten waar kunnen groeien in een gezond lokaal ecosysteem. Als je in Restor een lijn om je eigen tuin trekt, kun je zien welke soorten daar goed kunnen leven. Zo wil Crowther zoveel mogelijk mensen verbinden in de beweging; die van het terugbouwen van onze ecosystemen.

‘De revolutie van big data heeft onze kijk op ecosystemen totaal veranderd’

meer lezen & luisteren

Hoe fixen we het failliete verdienmodel van de landbouwsector?

lees

Het financieringsmodel van de landbouw is behoorlijk vastgelopen. Hoe kan de sector zichzelf opnieuw uitvinden?

Zo kunnen boeren hun land biodiverser maken

kijk

De biodiversiteit in Nederland moet worden hersteld. Maar zijn boeren bereid hun land aan te passen? Natuurbeschermer Jaap Dirkmaat nam de proef op de som.

Plattelandspioniers

bekijk de uitzending

Dat het anders kan laten deze voorlopers op het Nederlandse platteland zien.

Louise Vet, strijder voor biodiversiteit

luister de podcast

Vet, bioloog en emeritus hoogleraar ecologie laat
alle planten onbekommerd groeien rond haar huis,
ook het onkruid.

‘Er is geen oplossing in isolatie. Bomen planten is een onderdeel van een bredere visie op natuurherstel’

Pandemiebestrijding en biodiversiteit gaan hand in hand

lees het artikel

Wat als we ons kunnen weren tegen de volgense pandemie? Daarvoor moeten we kijken naar de beestenboel. Ruimte voor dieren en biodiversiteit zijn cruciaal in het beschermen van de mensheid.

Crazy rich soil

lees het artikel

Er zijn veel zorgen over het
verlies aan biodiversiteit, 
maar onder de juiste condities blijkt de natuur 
verrassend veerkrachtig.

Hoe agro-ecologie kan zorgen voor meer waardering voor de boer

lees het artikel

Het lijkt een onmogelijke taak: de landbouw milieuvriendelijker maken, meer waardering voor de boer, én de wereld voeden.