Kansloos op de woningmarkt, studeren via Zoom, geen werk, maar wél een torenhoge studieschuld. En wie gaat straks de kosten van de (klimaat)crisis betalen? Jongeren zijn dé dupe van politiek beleid. Tijd voor een jongerenrevolutie?

Eenzaam, geen kans op een baan en een alsmaar stijgende studieschuld. Daar zit je dan, opgesloten in je kleine dure kamer. Dit had toch dé tijd van je leven moeten zijn? Voor veel jongeren is de coronacrisis geen makkelijke periode. In de politiek en media worden jongeren vaak aangewezen als dé verspreiders van het virus, maar over hun benarde situatie horen we maar weinig. Waarom komen die jongeren eigenlijk niet zelf aan het woord?

Juist nu er beleid wordt gemaakt dat een grote impact heeft op het leven van jongeren, is het belangrijk dat hun stem gehoord wordt. Dat jongeren moeten meepraten, lijkt nu ook premier Mark Rutte te erkennen. Tijdens een corona-persconferentie afgelopen mei riep hij jongeren in Nederland op om een revolutie te beginnen.

VPRO Tegenlicht vraagt zich af: is het inderdaad tijd voor een jongerenrevolutie? 

Persoonlijke verhalen

De redactie plaatste een oproep online met de vraag of jongeren hun ervaring over de coronacrisis wilden delen: wat voor impact heeft de crisis op hun leven? Wat moét anders? En welke jongeren zijn actief bezig met verandering?

Een vergrootglas op bestaande problemen

Al voor de coronacrisis bleek uit een grootschalig onderzoek van de Sociaal-Economische Raad (SER) dat jongeren van nu te maken hebben met (financiële) onzekerheid en stress vanwege onbetaalbare woningen, flexcontracten en een hoge studieschuld. Hierdoor, concludeerde het SER-rapport, stellen veel jongeren belangrijke mijlpalen in hun leven uit. Zo verlaten ze later het ouderlijk huis, krijgen ze later een vaste baan, en beginnen ze later aan een gezin.

‘Deze problemen waren al langer bekend, maar de coronacrisis legt een vergrootglas op bestaande problemen,’ legt jongerenvertegenwoordiger Maurice Krijnenburg uit. Hij is onderdeel van Coalitie-Y, een samenwerking van verschillende jongerenorganisaties om de belangen van jonge mensen in politiek Den Haag te vertegenwoordigen. 

‘Medisch gezien worden jongeren door de coronacrisis het minst hard geraakt, maar op andere gebieden misschien wel het hardst van iedereen’, zegt Maurice. In de afgelopen maanden is de werkloosheid onder jongeren verdubbeld. Het CBS berekende dat bijna 11 procent van de jongeren tussen de 15 en 25 jaar zonder werk zit.  

De afgelopen maanden zat Maurice aan tafel met Rutte en andere belangrijke personen op het Binnenhof. Als voorzitter van de Nationale Jeugdraad en het jongerenplatform van de SER is Maurice als het ware een doorgeefluik van jongeren naar de politiek.

Waar jongeren worden geraakt

Om goed voor jongeren op te komen, moet Maurice een zo breed mogelijke groep jongeren bereiken. Om dat voor elkaar te krijgen, richtte hij met Coalitie-Y een app op, de zogeheten OPP-app. Via de app kunnen jongeren hun persoonlijke verhaal kwijt: wat voor impact heeft corona op hun leven? Waar maken ze zich zorgen over? Maar ook: welke oplossingen voor hun problemen hebben ze voor ogen? 

De verhalen stroomden binnen: zo’n 2500 jongeren van verschillende afkomst, opleiding en leeftijd deelden hun persoonlijke verhaal in de app. Deze maand wordt op basis van de binnengekomen appjes een advies aan het kabinet gepresenteerd. Het is nu al duidelijk dat jongeren vooral op vier thema’s worden geraakt: op werk, wonen, studie en hun mentale gezondheid.

1. werk: moeilijk aan de bak komen

Jongeren zijn vaak de eersten die in tijden van crisis moeilijk aan de slag komen of hun werk verliezen. Al jaren klagen jongeren over tijdelijke en 'flexibele' nul-uren-contracten, waarmee ze geen enkele zekerheid opbouwen. Tijdens de coronacrisis zien we dat het door deze contracten makkelijk is jongeren te ontslaan of hun simpelweg geen werk mee aan te bieden.

Daarnaast werken jongeren vaak in de culturele sector, evenementenbranche of horeca: sectoren die door de coronacrisis extra hard zijn geraakt. Voor overheidssubsidies of compensatieregelingen komen de meesten niet in aanmerking. Om de hoge huur en studiekosten te betalen, gaan veel jongeren daardoor extra lenen.  

En zelfs met een diploma op zak is het moeilijk om aan de bak te komen. Maurice: ‘Startersbanen waren al schaars, maar nu zijn ze bijna allemaal verdwenen. Vanwege het hoge aanbod van geschoolde werknemers wordt in de meeste vacatures om meerjarige werkervaring gevraagd, iets waar de pas afgestudeerde jongeren niet aan kunnen voldoen.’

‘probeer jij maar eens een huis te bemachtigen met je hoge studieschuld’

2. wonen: onbetaalbaar

Juist doordat jongeren nu minder kans maken op een baan, wordt de doorstroom van een studentenwoning naar de ‘gewone woningmarkt’ een stuk lastiger, zo stelt Maurice. ‘Probeer jij maar eens een huis te bemachtigen met je hoge studieschuld. En die huurwoning, die kan je ook alleen maar betalen als je een inkomen hebt, waarvan de verhuurder weet dat het er over drie maanden nog steeds is.’

In de afgelopen jaren is het vinden van een betaalbare woning voor starters haast onmogelijk geworden. Ondanks de coronacrisis groeit de particuliere woonverhuur gestaag door. De huren gaan omhoog, terwijl vele jongeren door de crisis hun inkomen zijn verloren.

‘studeren in je studentenkamer van acht vierkante meter via Zoom en met weinig contacturen, verbetert je studieresultaten niet’

3. onderwijs: de kwaliteit holt achteruit

De afschaffing van de basisbeurs, het alsmaar oplopende collegegeld, universiteiten die hordes aan internationale studenten binnenhalen maar vervolgens geen huisvesting regelen. Studeren was er in de afgelopen jaren al niet beter op geworden, maar door de coronacrisis is de kwaliteit van onderwijs verder achteruit gegaan, stelt Maurice.

‘Veel scholieren en studenten, niet alleen in het hoger onderwijs, maar ook op basisscholen en middelbare scholen, hebben een leerachterstand opgebouwd door het online onderwijs.’ Niet iedereen heeft namelijk toegang tot een goede studieruimte thuis, vertelt de jongerenvertegenwoordiger. Maar ook geven veel jongeren aan het lastig te vinden om gemotiveerd te blijven achter hun computerscherm thuis. 

‘Studeren in je studentenkamer van acht vierkante meter via Zoom en met weinig contacturen, verbetert je studieresultaten niet.’ Sommige studenten zijn het er niet mee eens dat ze, ondanks de verminderde kwaliteit van onderwijs, hetzelfde bedrag aan collegegeld moeten betalen.

Een ander groot probleem dat uit de appjes van jongeren kwam is het grote gebrek aan stageplekken. Maurice: ‘We zien tienduizenden jongeren die geen stage kunnen lopen. Veel bedrijven bieden nu vanwege corona geen stageplekken aan, terwijl wij als jonge mensen die stages echt nodig hebben.’ Niet alleen om een studie te kunnen afronden, maar ook om voldoende werkervaring op te doen, legt de jongerenvertegenwoordiger uit. ‘Bovendien krijgen ze hierdoor niet de kans om connecties op te doen die waardevol kunnen zijn voor de rest van hun carrière.’

‘het is al onzeker of het veilig is om vrienden op te zoeken, wanneer je weer naar school kan of met de kerst naar familie kan’

4. mentaal: somber en alleen

Mentale gezondheid wordt als één van de belangrijkste problemen genoemd door jongeren. Veel van hen geven aan meer last te hebben van stress en depressieve gevoelens. Volgens Maurice komt dit vooral door het verlies van autonomie. ‘We worden erg in onze bestaanszekerheid aangetast. Er zijn weinig dingen waar je zelf nog controle over hebt: het is al onzeker of het veilig is om vrienden op te zoeken, wanneer je weer naar school kan of met de kerst naar familie kan’.

Ook zijn veel jongeren eenzaam. Ze missen belangrijke sociale contacten, die ze normaal gesproken op een regelmatige basis zouden ontmoeten via werk, sport, of studie. Uit een  recent onderzoek van het I&O blijkt dat maar liefst 69% van de jongeren zich eenzamer voelt dan voor de crisis. Maurice: ‘Sommige studenten ervaren hun eerste studiejaar via Zoom en leren niemand kennen. Dit is juist een periode waarin vriendschappen ontstaan voor de rest van je leven’. Het is daarom belangrijk, benadrukt de NRJ-voorzitter, dat zodra het weer kan wordt gekeken hoe op een veilige manier activiteiten voor jongeren kunnen worden georganiseerd. 

Daarnaast is het belangrijk dat we investeren in een goede geestelijke gezondheidszorg in Nederland, vindt Maurice. ‘Deze zorg moet voor iedereen beschikbaar zijn, zowel preventief als wanneer het wat minder met je gaat.’

Tijd voor een jongerenrevolutie?

Geen vaste banen, geen betaalbare woningen, en een alsmaar slechtere mentale gezondheid – redenen genoeg voor jongeren om zich te verenigen in de politiek. Waarom gebeurt dit (nog) niet? Waarom is er eigenlijk wel een ouderenpartij en geen jongerenpartij?

Vergeleken met hun volwassen landgenoten zijn jongeren vaak weinig politiek geïnteresseerd. Zo hebben zes op de tien jongeren weinig tot geen interesse in politiek, en stemt een derde deel niet bij de landelijke verkiezingen. Veel jongeren zien politiek als een ver-van-hun-bed-show.

Volgens jongerenvertegenwoordiger Maurice Krijnenburg van Coalitie-Y is een belangrijke oorzaak hiervoor dat jongeren zich niet vertegenwoordigd voelen in de politiek. ‘Als ik nu de tv aanzet, zie ik allemaal veertigers, vijftigers en zestigers in de Kamer. Veel jongeren herkennen zich niet in deze politici en geloven niet dat ze opkomen voor hun belangen.’

‘jongeren vinden het gek om te horen dat er nu opeens tientallen miljarden uitgegeven kan worden om bedrijven te redden’

Jongeren zijn dus nog steeds flink ondervertegenwoordigd in de Tweede Kamer. Zo is van de 150 Tweede Kamerleden maar één kamerlid onder de dertig jaar. Terwijl welgeteld 21 Kamerleden zestig jaar of ouder zijn. De categorie 18 t/m 25 jaar wordt helemaal niet vertegenwoordigd. De belangen van jongeren worden niet genoeg behartigd, concludeert Maurice.

Als voorbeeld noemt hij de huidige miljarden die nu worden uitgegeven door de overheid. Deze uitgaven hebben een grote impact op de toekomst van jongeren, die voor veel van deze kosten zullen moeten opdraaien.

‘Jongeren vinden het gek om te horen dat er nu opeens tientallen miljarden uitgegeven kunnen worden om bedrijven te redden. Maar voor de klimaatcrisis waar we inzitten, en waar veel jongeren zich zorgen over maken, lijkt het nog steeds lastig om maar iets van geld voor vrij te maken.’

‘beleid over jongeren zou niet vóór jongeren gemaakt moeten worden, maar samen met jongeren’

‘Om ervoor te zorgen dat jongeren worden gehoord, is het belangrijk dat meer jongeren hoog op de kieslijsten van politieke partijen komen te staan,’ zegt Maurice. Met Coalitie-Y wordt de eerste stap gezet voor meer inspraak van jongeren.

Het collectief van jongerenorganisaties pleit niet alleen voor flinke investeringen in een groen herstel van de economie, maar ook voor structurele jongerenparticipatie in de politiek. Overal waar beleid wordt gemaakt dat over de toekomst van jongeren gaat, zouden zij zelf zoveel mogelijk betrokken moeten worden. Daarom eist de jongerenbeweging een vaste stoel in het Catshuis, waar in de coronatijd veel politieke besluiten worden genomen.

Maurice: ‘Nu gebeurt het nog wel eens dat jongeren ergens bij worden gehaald voor een fotomoment. Maar het symbolisch uitnodigen van jongeren is niet genoeg, daarom eisen wij met Coalitie-Y structureel betrokken te worden bij beslissingen van het kabinet. 

Op deze manier willen de jongerenvertegenwoordigers de zorgen en belangen van de toekomstige generatie zo goed mogelijk behartigen. ‘Met Coalitie-Y roepen we zo veel mogelijk jongeren op om hun problemen te delen, maar ook mee te denken over oplossingen. Zodat de toekomst niet voor, maar door jongeren wordt bepaald.'

Jongeren die ideeën hebben, worden aangemoedigd dat te delen via Denktank-Y op coalitie-y.nl/denktank-y

Deel 1 van een driedelige reeks

Dit is deel 1 in een reeks van artikelen over hoe jongeren meer invloed kunnen vergaren in de samenleving. Zie hier deel 2: hoe word je lobbyist?

Lees en luister hier de verhalen van...

Anna (22), Amsterdam (ingesproken door een acteur)

Ik ben door de coronacrisis helaas in een depressie geraakt waardoor deze tijd enorm lastig is om door te komen. Het verplicht thuiszitten heeft ertoe geleid dat de deur uit gaan een moeilijke opgave is en dat zelfs de supermarkt al te veel kan zijn. Ik heb voor mijn gevoel op tijd aan de bel getrokken om de juiste te hulp te krijgen maar door de drukte werd ik door de ene na de andere psycholoog afgewezen. Telkens met hetzelfde bericht dat ze geen plek hadden omdat het enorm druk is door corona. Pas na een aantal maanden kon ik eindelijk terecht bij een psycholoog. In deze periode ben ik voor mijn gevoel steeds meer achteruit gegaan. 

De nieuwe intelligente lockdown kwam voor mijn gevoel op een goed moment. Ik hoefde mij namelijk niet meer schuldig te voelen als ik er voor koos om thuis te blijven in plaats van erop uit te gaan. Nu ik wel hulp krijg zorgt deze tweede lockdown ervoor dat het lastig is om aan mezelf en mijn doelen te werken. Ik ben aan huis gekluisterd terwijl ik er juist op uit moet gaan om mijn gemoedstoestand te verbeteren. Ik ben mij ervan bewust dat een lockdown nodig is om de kwetsbare voor het virus te beschermen maar ik denk ook dat die kwetsbaarheid verder gaat dan alleen een ziektebed. Mijn verhaal is een van de vele en ik denk dat er iets moet veranderen en meer aandacht moet worden besteed aan de andere groepen om meer of ergere verhalen te voorkomen. – Anna (22) Amsterdam

Peer (20), Utrecht

Mijn leven is heel erg veranderd. Vooral op het sociale gebied. Voor corona ging ik ongeveer twee a drie keer per week uit. En ongeveer elke dag van de week college met medestudenten. Nu is dat eigenlijk teruggedrongen naar één dag in de twee weken college met medestudenten, en geen voetbal. En ik kan er wel boos om zijn, maar ik snap de maatregelen ook wel. Maar het is heel jammer, en het zorgt wel voor een bijna depressief-achtig gevoel, omdat je toch veel thuis zit en alleen bent. Eenzaamheid komt er ook bij kijken.

Mijn werk is nu ook stopgezet. Ik werkte in de horeca, dat is natuurlijk ook heel veel sociaal maar ook gewoon geld is nu stopgezet. Waardoor ik nu eigenlijk verplicht moet gaan lenen, want het moet natuurlijk wel de huur en collegeld en alles betalen. Dat moet ergens vandaan komen. Hoe het anders of beter moet? Ik zit heel erg te hopen op het nieuws van het vaccin. (…) Voor mij is het belangrijkste nu dat voetballen weer open gaat. Gewoon voetballen met m’n maten, even naar de kantine om een biertje te doen. En ik denk dat dat voor de verspreiding ook nog wel mee valt, hoe erg dat is. Peer (20), Utrecht

Ahmed (17), Zutphen

Eenzaamheid is echt een probleem en dat merk ik zelf ook en mijn vrienden ook. En dat moet echt aangepakt worden. Eenzaamheid is zo erg omdat als je problemen hebt of er is iets aan de hand, dat je het gevoel hebt dat je er alleen voor staat. Het voelt alsof je nog verder in je problemen hebt gedrukt dan je al had. Het zou fijn zijn als er meer activiteiten kwamen, vooral in de buitenlucht. Dat lijkt me wel fijn, want mensen zitten al zo veel binnen thuis. Misschien sporten op anderhalve meter afstand, en dat de gemeente dat organiseert. Ahmed (17), Zutphen

Bastiaan (25), Deventer

Ik heb het idee dat de kwaliteit van mijn onderwijs best wel achteruit is gegaan sinds corona. Ik zit op de modeacademie, dus dat betekent dat we veel praktijkonderwijs hebben, en praktische skills moeten leren. En dat gaat een stuk moeilijker via een beeldscherm. Er is een enorme bereidheid van docenten om ermee te werken en iedereen doet ontzettend zijn best, maar vakken over patroontekenen en fittingen doen dat gaat een stuk moeilijker via een beeldscherm. Je kan moeilijker iets even afspelden op een model, als je model ergens zit en je docent ergens anders zit. Dat gaat een stuk moeilijker door corona.

Daarnaast merk je dat je minder mee krijgt door elkaars proces en daardoor ook minder geïnspireerd bent door elkaar. Omdat eigenlijk iedereen even kort via Zoom met de docent zijn werk kan bespreken en dat is het dan. Je kan ontzettend veel leren van medestudenten door te zien wat zij maken en wat zij voor feedback krijgen. En dat wordt afgebakend door zoom om het een soort overzichtelijk en efficient te houden.

Qua stages gaat het eigenlijk een stuk moeilijker. Heel veel stagiaires moesten onverwachts stoppen, en die krijgen vaak voorrang bij stagebedrijven. En daarnaast zijn er ook stages die wel door kunnen gaan maar de stagaires thuis laten werken. En dat zorgt er voor dat je toch een minder leerzame stage ervaring hebt. Omdat je bijvoorbeeld een stuk netwerken of praktisch leren in de werkplek een stuk minder wordt. Dus daar verlies je dan toch kwaliteit, nog naast het feit dat een stuk minder stages door kunnen gaan.