Spontaniteit, fantasie, inventie en vindingrijkheid: termen die ik koppel aan creativiteit. Robots staan hier naar mijn idee ver vanaf, als voorgeprogrammeerde apparaten die geen gevoel of culturele en kunstzinnige interesses hebben. Die op systematische wijze te werk gaan, met een herhalend patroon. Bovenstaande kenmerken zijn daarbij ver te zoeken.
Robots zijn snel, slim en onvermoeibaar. Op verschillende vlakken worden mensen door bots ingehaald. Maar er is één eigenschap waar robots niet op lijken te winnen: creativiteit. Blijft dit voorbehouden aan de mens?
prefab-creativiteit
Robots werken met de informatie die in ze is gestopt. Ze kunnen deze informatie razendsnel omzetten in benodigde uitkomsten – denk bijvoorbeeld aan robots die op superprecieze wijze schaakpuzzels, ingewikkelde wiskundesommen of de productie van medicijnen uitvoeren. Kunst zou misschien ook wel vlug gemaakt kunnen worden door robots, maar origineel is het niet. Net als prefab-huizen, die er vaak uitzien als saaie, weinig bijzondere woningblokken, is prefab-creativiteit ook niet zo bijzonder als je het mij vraagt.
©
de uitdaging aangaan
Er zijn programmeurs die de uitdaging aangaan. Om te laten zien dat robots heus wel creatief kunnen zijn. Zo is de schrijfrobot populair. Op verschillende sites kun je wedstrijdjes spelen: is gedicht X geschreven door een mens of door een robot? Spoiler: de robots vallen in de meeste gevallen al snel door de mand.
Schrijver Ronald Giphart startte dit jaar rondom de actie Nederland leest een project waarbij hij met de literaire robot genaamd AsiBot een verhaal maakt. De robot heeft 10.000 romans toegestopt gekregen, en heeft vandaaruit leren schrijven.
Giphart voedt de bot met extra woorden en vervolgens gaat het apparaat aan de slag met het schrijven van een verhaal: het tiende verhaal bij Ik, Robot van Isaac Asimov. Of de AsiBot het leven rooskleurig inziet voor de mens? Niet zo erg, zoals blijkt uit de volgende zin: ‘De Machines hebben de Aardlingen niet meer nodig, andersom wel.’
geslaagde projecten
Nu moet ik toegeven dat ik onder de indruk was van een paar voorbeelden tijdens mijn zoektocht naar creatieve robots.
The Painting Fool is een computerprogramma dat schilderijen maakt. Van kleurrijke kunstwerken tot minimalistische abstracte creaties: deze bot weet variatie toe te passen. En er zijn zelfs al verschillende exposities geweest – iets waar vele menselijke schilders vast jaloers op zullen zijn.
De muzikale robot genaamd Shimon schrijft en speelt zijn eigen muziek op een marimba. En dat klinkt best aangenaam: prima nummers voor een rustige zondagochtend. De robot schrijft de stukken op basis van de input van duizenden nummers van bekende pop- en jazzartiesten, die hij omzet in nieuwe liedjes.
Ook filmmaken kan worden uitbesteed: ik stuitte op de korte sciencefictionfilm Sunspring waarvan het script is geschreven met kunstmatige intelligentie. De geschetste toekomstwereld is behoorlijk luguber, zoals uit de dialogen blijkt: er heerst massawerkloosheid en mensen moeten gedwongen hun bloed verkopen.
Om het verhaal te maken werd een netwerk genaamd Benjamin gevoed met tekstbestanden en verhalen. Van acteuraanwijzingen tijdens de dialogen tot teksten van de filmmuziek: alles is kunstmatig geproduceerd met behulp van de toegestopte kennis. Enigszins vreemd is de verhaallijn wel, wat aardig op de lachspieren werkt.
©
het romantische gevoel
Het is en blijft zo dat de creatieve uitingen van deze robots voorgeprogrammeerd zijn door de mens. De robots voeren slechts uit; ze gebruiken de creatieve denkstappen van de mens. En nu is het natuurlijk zo dat ook menselijke kunstenaars weleens elementen van elkaars werk stelen. Je kunt je zelfs überhaupt afvragen hoe uniek kunst is. Toegestopte informatie, voorradige middelen en technieken binnen bepaalde parameters bepalen eigenlijk altijd de output – of het nu gaat om kunstcreatie door de mens of door de robot. Toch heb ik sterk het idee dat dit bij robots nog meer bestaat uit het herkauwen van al bestaande informatie.
Daarnaast: wat kunst voor mij zo mooi maakt, is het hele proces eromheen. De passie die de kunstenaar heeft voor het werk, de slapeloze nachten, de trots die hij of zij er achteraf bij voelt. Bloed, zweet en tranen: robots kennen het niet. Heeft de robot überhaupt waardering voor het werk dat hij maakt, als wezen zonder gevoel en emotie?
En zeg nu zelf: kijk je in een museum liever naar een schilderij of bij een podium liever naar muziek die door een mens of door een robot is gemaakt? Voor mij is de keus snel gemaakt. Maar misschien is dat mijn conventionele instelling. Het romantische beeld dat ik heb bij kunst.
Wellicht kunnen robots beter blijven bij waar ze goed in zijn: snelle, precieze en herhalende taken. Zodat de mens uiteindelijk meer tijd vrij krijgt om creatief te zijn.