OVT: Afscheid van de VPRO-villa 65
VPRO, 15 juni 1997
AFSCHEID VAN DE RADIOVILLA
Laatste uitzending van de VPRO radio uit de Radio villa aan de 's Gravelandseweg 65 in Hilversum.
In het eerste uur aandacht voor de bewoners van villa 65 en de programma’s die er vandaan kwamen vanaf 1931 tot 1968. In het tweede uur aandacht voor de programma's tussen 1968 en 1984. Presentatie Kees Slager en Kiki Amsberg.
Fragmenten:
In de tune van het tweede uur de Vietnamcantate uit 1963 van Han Reiziger.
1. Familie Spelberg vertelt over de sfeer in villa 65 waar zij woonden. 057"
2. Stukje uit een uitzending ( de oudste die wij hebben teruggevonden) van 30 oktober 1936. Een optreden van de Pollie Wollie Doodle Groep. 1'16"
3. Henk van Dorp over zijn tijd als medewerker van de postkamer van de VPRO. Hij moest zout strooien op de brandtrap en aardbeien halen voor mevrouw Spelberg. 2'15"
4. De laatste zondagsschool uitzending 16 juni 1963. Mevrouw Spelberg deelt bijbeltjes uit. 1'33" 5.Proefuitzending VPRO-Vrijdag. 3'15"
6/7 Fragmenten van Ry Cooder/Bonnie Raitt en Dr. Hook, die in villa 65 hebben opgetreden. 2'12"en 0'46"
8. Fragment uit Grote Momenten uit de Wereldgeschiedenis (1971). 2'23"
9. Inbraak van de Joodse defensieliga bij een programma over Palestijnen 10 oktober 1979. 1'58"
10. Aankomst van de twee teams van de wereldreis. 2'35"
De villa in de jaren dertig
10:05:00 Het Welkomstlied gezongen door mensen die vroeger op het Zondagsschooltje van mevrouw Spelberg hebben gezeten.
Begeleiding: Han Reiziger.
10:10:00 Een dagopening zoals die vroeger ook door dominees werd verzorgd aan het begin van de uitzending door Dominee Werner.
10:17:00 Paul van der Gaag loopt met Everhard Spelberg, de zoon van dominee Spelberg, door de villa waar hij als kind met zijn ouders woonde. Hij vertelt over het huis.
10:22:00 Kiki Amsberg praat met Nel van Drunen en Cornelia Blase die in de jaren dertig in de villa kwamen. Cornelia Blase was secretaresse van de Hilversumse jeugdgemeenschap. Zij kwamen 1 x in de twee weken in de villa bijeen. Zij speelden in de Pollie Wollie Doodlegroep.
10:27:00 2e rondgang met Everhard Spelberg
Paul van der Gaag loopt rond met Everhard Spelberg en belandt op de eerste verdieping waar onder de wc een schuilplaats blijkt te zitten die werd gebruikt in de tweede wereldoorlog.
Gerard Leenders breekt de vloer open
10:37:00 Marnix Koolhaas praat met een aantal mensen die op het Zondagsschooltje van mevrouw Spelberg hebben gezeten. Waaronder Madeleine Ingenhousz, Michiel Meyer-Matern, Peter Maaskant. Aan het eind van dit uur zingen zij nog twee liedjes: 't is Meie en Jezus zegt.
10:46:00 Anne Mulder verzorgde van 1948 tot 1963 de rubriek Passepartout een rubriek over kunst en maatschappij. In deze uitzending maakt zij nog een keer haar rubriek Passepartout
De VPRO tussen 1968 en 1984
11:05:00 De column van Arie Kleijwegt onder de titel 'Optisch bedrog' (lees hieronder de tekst). Over de VPRO met en zonder puntjes.
11:10:00 Gesprekken met VPRO programmamakers Peter Flik, Han Reiziger en Jan Donkers, en oud-medewerker Wouter Gortzak, over ontstaan VPRO-Vrijdag, de vergadercultuur (Marnix Koolhaas met Wouter Gortzak), de concerten in villa 65 en het programma Grote Momenten in de Wereldgeschiedenis (Jan Donkers). Over de inbraak van de Joodse defensieliga en de Wereldreis (met Ronald van den Boogaard en Roel van Broekhoven).
11:45:00 De column van Jan Donkers zoals gepubliceerd in de Interne Post. Een column over het afscheid van villa 65 en het grind
11:55:00 Afscheid van de Radiostudio. Gerard Leenders en Hans Olink breken een wand af en zetten er een tempel op met de datum van de laatste uitzending. Het lied van De Wachters is tijdens het afbreken te horen.
Persbericht:
Afscheid van de VPRO radio-villa zondag 15 juni 10.02-12.00 in OVT
Vanaf maandag 16 juni zit de VPRO in een nieuwe behuizing op het Hilversumse omroepkwartier. De VPRO-radiouitzendingen komen dan vanuit een nieuwe studio. Zondag 15 juni vindt de allerlaatste radio-uitzending plaats vanuit de legendarische villa aan de 's-Gravelandseweg 65. In het historisch radioprogramma OVT wordt dan van 10.00 tot 12.00 uur op radio l afscheid van de radio-villa genomen. Wat gebeurde er vanaf 1931 in de villa? Dat hoort u zondag 15 juni.
In de jaren twintig is het de Nederlandse Seintoestellenfabriek in Hilversum die met radio-uitzendingen begint. Zo ontstaat de Hilversumse Draadloze Omroep. Al gauw zijn er allerlei groeperingen in het verzuild Nederland die het belang van dit medium gaan inzien. De fabrikanten van de Seintoestellenfabriek verhuren de zendtijd o.a. ook aan kerkgenootschappen. En aangezien iedereen een eigen zuil opzet in radioland, richt ook de Centrale Commissie voor het Vrijzinnig Protestantisme op 29 mei 1926 de Vrijzinnig Protestante Radio Omroep op. Een dag later huurt de omroep zendtijd voor het eerste V.P.R.O.-programma.
Als directeur van de omroep V.P.R.O. wordt dominee Everhard Dirk Spelberg aangesteld. Zijn vrouw, mevrouw Spelberg-Stokmans, leidt de zondagsdienstjes voor de kinderen. Verder verzorgt de V.P.R.O. dagopeningen, zondagsdiensten, en een uitzending op de vrijdagavond. De voorzitster van de vereniging V.P.R.O. is de bekende dominee Nicolette Bruining.
Na enkele jaren te hebben uitgezonden vanuit Amsterdam en Utrecht, begint in 1931 de vrijzinnige omroep uit te zenden vanuit de benedenverdieping van een villa aan de 's- Gravelandseweg no. 65 in Hilversum. In 1935 gaat de familie Spelberg op de verdiepingen boven de studio wonen. In die tijd start Spelberg met zijn rubriek: 'Gesprekken met luisteraars', waarin elk onderwerp aan de orde wordt gesteld, van het bestaan van God tot en met de zin van avant-gardistische poëzie. Als de uit¬zending op zondag achter de rug is worden de gasten onthaald op thee. Het imago van de omroep in die tijd is er een van gemoedelijkheid. Maar Spelberg is iemand die ook steeds iets nieuws wil proberen. Vanaf de jaren zestig gaat de omroep steeds meer experimenteren, vooral op het gebied van kunst. Dominee Faber geeft zijn commentaar op een hoorspel waarin het gemengd kamperen aan de orde werd gesteld. Under Milkwood van Dylan Thomas wordt in zijn geheel uitgezonden.
In 1968 komt het in de vereniging tot een grote botsing tussen de vrijzinnige achterban en de nieuwe generatie, die zich los willen maken van de vrijzinnige achtergrond. Het klimaat bij de omroep is zo tolerant, dat jongeren ook kansen krijgen om te experimenteren. Hierdoor aangemoedigd ontstaat er een beweging die de omroep vrij wil maken van 'domineegeluid'.
Op de vergadering van 22 juni 1968 is het een feit: de puntjes verdwijnen tussen de letters, de nieuwe VPRO is geboren.
De vrijzinnige achterban keert de omroep verbitterd over deze coup de rug toe. In villa 65 worden vanaf die tijd alle radiovormen uitgeprobeerd. De oude programma's worden opgeheven en het eerste totaalprogramma in Hilversum ontstaat.
Tussen de aanstormende generatie jonge journalisten blijven commentatoren als Anton Constandse, Laurens ten Cate en Wouter Gortzak overeind. Vanaf de jaren '70 ontstaan interessante, vreemde, griezelige en gewaagde programma's, zoals o.a. Hee, Permanent Wave, D.Colleté, VPRO-vrijdag, Germaine, De Hoogwerkers, De Suite, Nova Zembla, Embargo, Villa-VPRO, Met het mes op tafel, De Doodsangst-escapade, Ronflonflon met Jacques Plafond, Borat, Pandemonium, Een Uur Ischa, God zij met ons, De Radiovereniging, Het Spoor Terug, de Wandelende Tak, De Grote Oversteek, De Wilde Wereld, Nozems-a-Gogo en nog vele andere mooie programma's .
De villa, waar je vroeger gewoon door de achteringang binnenkwam, waar meteen links op de WC jarenlang het woordje Koekrant intrigeerde, waar rechtsaf in de gang jarenlang nog een zweem te ruiken was van een brand die in de nacht van 7 januari 1971 de studio teisterde, waar opeens de open serredeuren de stilte van het ouderwetse radiomaken doorbraken, waar tijdens een uitzending van Villa-VPRO over de Palestijnse kwestie de lopende uitzendband van de machine werd gerukt door leden van de Joodse Defensieliga, waar de smalle gang bijna wekelijks werd versperd door met instrumenten sjouwende popgroepen, met de tuin waar in 1981 het startschot werd gegeven voor de legendarische Wereldreis, die villa gaan we feestelijk verlaten op 15 juni van 10.00 - 12.00 in het programma O.V.T.
In het programma zal o.a. een van de oude V.P.R.O. dominees een dagopening verzorgen, een aantal leden van het voormalige zondagshalfuurtje van mevrouw Spelberg enkele liedjes laten horen, een zoon van dominee Spelberg een rondleiding door de villa verzorgen en programmamakers als Nico Haasbroek, Han Reiziger en Peter Flik vertellen over de omwenteling en de wilde tijd daarna in de villa.
Column Arie Kleijwegt
“Optisch bedrog”
Denken en voelen zijn de twee grote elementen die ons leven vorm geven, De moeilijkheid is vaak dat niet iedereen in staat is continu de impact te integreren van het grote verschil tussen die voornaamste stimulatoren van onze oordeelsvorming. Daaruit ontstaan dan vaak vooringenomenheid en partis pris.
Een moment als dit, waarbij afscheid genomen wordt van een totaal versleten en oudbakken studio, geeft voeding aan potjes nostalgie en mythe vorming, die naar mijn idee zo spoedig mogelijk en liefst onmiddellijk weer op hun plaats moeten worden teruggezet, opdat de effecten niet tot fatale beeldmisvorming zullen leiden.
Want zoals u weet bestaan er twee totaal verschillende afleveringen van het verschijnsel VPRO . De huidige, VPRO zonder puntjes geheten, en een verdwenen vorm, die Vrijzinnig Protestantse Radio Omroep heette (met twee t's!) en die al vele jaren niet meer bestaat. En waarmee wij dan ook, is mijn idee, ook niets meer te maken moeten willen hebben. Toch zijn er mensen, die menen dat er overeenkomst en zelfs verwantschap is aan te tonen tussen de beide Instituties.
Een aantal jaren geleden heeft onze VPRO, zal ik nu maar zeggen, een boek laten schrijven over de geschiedenis van die twee verschijningsvormen. De twee hooggeleerde auteurs van dit werk, de professoren Blom en Zijderveld, komen daarin tot lijnrecht tegenover elkaar staande visies.
In Zijderveld's optiek is de nieuwe VPRO, die met de statutenwijziging van 1968 ontstond, een voortzetting van de oude normen en waarden in een nieuwe modernere coupe (met
uitgangs e) gesneden. Blom's conclusie staat daar haaks op.
Volgens hem is er met de grote paleisrevolutie van 1968 wel degelijk een beslissende cesuur aangebracht, omdat bij de nieuwe waarden die van toen af golden, zich geen religie meer
in de aanbieding bevond. Die was nl door de plegers van de coup (zonder uitgangs e!) met kop en staart en tot hun eigen grote opluchting op een vroege vrijdagochtend met de vuilnisman meegegeven.
Toch bleven diplomatieke stemmen, bij de plegers, aan Zijderveld's continuïteit en diens logische evolutie de voorkeur geven als handig alibi voor wat gewoon een keiharde machtsgreep was geweest, verpakt in een doekje voor het bloeden van de bedrogen vrijzinnig protestanten.
Mij wordt wel eens, gek genoeg toch maar zelden, de vraag gesteld, hoe het in godsherejezusnaam toch mogelijk is geweest, dat ik als vooraanstaand heiden bij zo'n halve gare domineeshap terecht kon komen. Dat is een goede vraag, vooral ook omdat ik zelf geen echt waterdicht antwoord weet. Dat de toenmalige voorzitter dr. Jan de Koning, die een paus was op de vrijzinnig protestantse landkaart van die tijd, een grove mistaxatie heeft gemaakt, lijkt echter wel waarschijnlijk. Hij kende een oom van mij, zei hij, die zowel lid van de 2e Kamer was, als van de hervormde synode, bovendien Doorbraaksocialist en goede vriend van prof. Banning. Dat leek de voorzitter wel voldoende, zei hij. Die kon dus vijf jaar later, zijn winst gaan zitten uittellen.
Uitgebreidere documentatie aanwezig in VPRO archief