Het is een doelgroep die zeer aanwezig lijkt: de over het hoofd geziene mannen. Je vindt ze overal: van de midwest in de Verenigde Staten, tot Vladivostok in Rusland tot en met Almere in ons eigen polderland. Wat ze precies wensen weten ze niet, behalve dan dat ze gezien, gehoord en enigszins tevreden gesteld willen worden in hun loonzakje en op hun eetbord. En wat ze ook willen, zo wordt beweerd, is als het even kan een sterke leider, die hun schijnbare maatschappelijke non-existentie opheft.

De mannen hebben, het is niet te loochenen, de schijn tegen, want ze lopen net te vaak achter braniemakers met een program aan. Tegelijkertijd hebben ze de wind mee, het regent de afgelopen decennia namelijk sterke mannen in de politiek. Sterke mannen voor zwakke mannen  domineren zogezegd het televisiejournaal ‘all over the world’. En van de Grachtengordel tot de elite in New York en Boston heerst de angst dat het met die flinke politieke kerels voor veronachtzaamde mannen van kwaad tot erger zal gaan. Maar telkens klinkt weer het geruststellende mantra ‘dat gebeurt hier niet’.

‘It Can’t Happen Here’ is wat ook de hoofdfiguur uit de gelijknamige dystopische roman van Sinclair Lewis uit 1935 telkens te horen krijgt. Maar het gebeurt natuurlijk wel. Dus moet de liberale beschaafde hoofdredacteur van een plaatselijke krant aanzien hoe ene Buzz Windrip met steun van ‘De Liga voor vergeten mannen’ de macht grijpt en Amerika degradeert tot een schijndemocratie. President Buzz blijkt ‘de gewone man van beroep’ maar dan twintigmaal uitvergroot, dankzij zijn acteertalent en clownerie. ‘Mijn enige ambitie is’, schrijft hij in zijn autobiografie Zero Hour, ‘om alle Amerikanen ervan te doordringen dat ze het geweldigste ras op het gezicht van Moeder Aarde zijn en dat moeten blijven.’

Ondertussen veranderen de Verenigde Staten in een democratische dictatuur zoals de wereld nooit eerder gezien heeft. En ondertussen vraagt de hoofdpersoon, de gewetensvolle journalist, zich af of hij zich niet te lang in slaap heeft laten sussen door de geruststellende gedachte dat het allemaal niet zo’n vaart zal lopen.

Het is alsof Sinclair Lewis een profetisch boek geschreven heeft, alsof het land alsnog op bescheiden wijze waarheid maakt van indertijd preventieve literatuur. Buzz, zijn lompe praatjes en zijn olifantenstijl in binnen- en buitenlandse politieke aangelegenheden doen sterk denken aan een bestaande president; en zijn tegenstrever, de machteloze liberaal, komt evenzo niet onbekend voor. Populismekenner Anton Jäger en journalisten Casper Thomas en Xandra Schutte bespreken de klassieker.

Tekst: Jos Palm