‘Ik ben een zieke man… Ik ben een boze man’. Zo begint de monoloog van de man die tegen alles en iedereen is en die tegelijkertijd jaloers is op iedereen die het beter voor elkaar heeft dan hij -- en dat blijken er heel veel te zijn, meer dan hij geestelijk aan kan en lichamelijk kan verdragen.

De man is niet in trainingspak, heeft geen opgeknipt strak agressief kapseltje, geen pittbul, geen sportschoolschouders en geen ‘lekker wijf’ thuis; hij draagt een pak, zwarte handschoenen, een nette hoed, een jas met een goedkope Duitse beverkraag (alles gekocht van zijn laats geleende geld) en is niet in het bezit van een vrouw die hem thuis net zo benijdt als hij op straat afgunstig is op anderen. Hij leeft ook niet in onze tijd ergens in een grootsteedse volkse doorzonwijk of in de provincie; hij woont aan een rafelrand van een stad in Rusland in het midden van de negentiende eeuw. En toch komt hij ons akelig bekend voor. Want hij moppert, zeurt en dramt en voelt zich ‘s ochtends bij het opstaan en ’s avonds bij het slapengaan ernstig door het beschaafde deel van de mensheid tekort gedaan. Hij stapt zogezegd met het verkeerde been in en uit bed.

We hebben het over de hoofdpersoon uit Dostojevski’s Aantekeningen uit het ondergrondse  uit 1864. De kelderman is een gewezen kleine ambtenaar zonder werk en woont in een vochtig souterrain. Vandaar uit attaqueert hij verbaal het bestaan in het eerste deel van het boek. In het tweede deel verhaalt hij hoe hij probeert een plek te veroveren bij de geziene elite. Maar voor zijn voormalige vrienden uit de beau monde is hij een ‘rottige, hinderlijke vlieg’. ‘Ik bleek niet eens te deugen om uit het raam te smijten’, schrijft hij na een hysterische ruzie. En zijn poging om respect af te dwingen door tegen zich aan te laten botsen door de man die als het ware altijd dwars door hem heen loopt, mislukt jammerlijk, want deze parvenu ziet hem als gebruikelijk niet staan.

Niet erkend worden, blijkt de grootste tragedie van kelderman. Het klinkt allemaal alsof het over de ongeziene burger van 2018 gaat. Maar hoe actueel is Dostojevski’s  literaire psychogram van de boze man eigenlijk? Kenner van de Russische literatuur Hans Boland en essayist en Groene hoofdredacteur Xandra Schutte bespreken de klassieker.

Tekst: Jos Palm