Hoe een oude Chinese typemachine uit de jaren '60 tot het plan leidde om het Chinese schrift af te schaffen, is nu te horen in Tijdgeest, de OVT-serie over vreemde ideeën uit het verleden.
Toen ik voor het eerst een Chinese typemachine zag – een paar jaar terug, in de kelders van de universiteitsbibliotheek Leiden – overspoelde mij een driedubbele verbazing. Verbazing, allereerst, dat er zoiets bestond als een Chinese typemachine. Het object was ongeveer twee keer zo groot als een westerse typemachine, gevuld met 2500 karakters op ontiegelijk kleine stempelstaafjes. Verbazing, ten tweede, dat er Chinezen waren geweest, die met dit onding een karakter op papier hadden kunnen zetten. En ten derde verbaasd omdat ik in alle jaren dat ik Chinees had gestudeerd nog nooit zo’n Chinese typemachine had gezien.
Inmiddels begrijp ik wel waarom ik nooit iets over die typemachine had gehoord. Het was namelijk een object geweest waar de Chinezen zich collectief kapot voor hadden geschaamd - ondanks decennia aan knutselen zou er nooit een goed functionerende Chinese typemachine ontwikkeld worden. Wat niet hielp, was dat de Chinese typemachine voor het Westen uitgroeide tot een geliefd onderwerp om te bespotten. Maar het pijnlijkste was, dat de typemachine Chinezen aan het denken zette over de houdbaarheid van hun millennia-oude karakterschrift. Want wat betekende het eigenlijk, dat dat karakterschrift onverenigbaar was met moderne techniek? Hadden die westerlingen misschien wel gelijk, als ze schamperden dat de Chinezen het Westen nooit zouden kunnen bijbenen?
Zo kwam het dat de Chinese typemachine een belangrijke inspiratiebron vormde voor het plan om het Chinese schrift af te schaffen. Al vanaf het begin van de 20e eeuw gingen er stemmen op om over te stappen op een alfabet. De beroemde schrijver Lu Xun zag het als een existentiële kwestie: “Als de karakters niet worden afgeschaft, dan zal China ten onder gaan.” Een belangrijk communist noemde de Chinese karakters zelfs “nesten en holen, waarin corrupte gedachten zich schuilhouden.” En de Grote Roerganger Mao liet ter vervanging vast een Chinees alfabet ontwikkelen.
Toch is het Chinese alfabet nooit ingevoerd. En inmiddels weten we ook, dat het Chinese schrift geen belemmering heeft gevormd voor China’s technologische ontwikkeling. Ook Chinese jongeren kunnen razendsnel berichtjes tikken op hun smartphones. Maar waarom is het Chinese alfabet er eigenlijk nooit gekomen? En moeten de Chinezen dat betreuren, of er blij om zijn?
‘Het Chinese verlangen naar een alfabet’ is deel 4 van een zesdelige reeks radioverhalen over vreemde ideeën uit het verleden. De serie, getiteld Tijdgeest, is gemaakt door Julie Blussé. In de vierde aflevering praat ze met sinoloog en Chinacorrespondent voor het NRC Garrie van Pinxteren en sinoloog en taalkundige Rint Sybesma. De aflevering is nu al te beluisteren in de podcast van Tijdgeest of op vpro.nl/tijdgeest.
Julie Blussé