Het aantal gelovigen in Nederland daalt als gevolg van de ontzuiling en kerken lopen in rap tempo leeg, ondanks dappere pogingen greep te krijgen op de moderne tijd. In deze aflevering een Vaticaans concilie, een gereformeerde kerkscheuring in Kampen en een dwarse priester. En omdat niets geloven toch heel kaal is, volgt – met dank aan de Beatles – de onstuitbare opkomst van de Maharishi.
De derde aflevering van Ondersteboven gaat over de ontzuiling in de jaren zestig. Het aantal gelovigen in Nederland daalt: de priesters worstelden met het celibaat en vrijgemaakt gereformeerden met een kerkscheuring.
in de uitzending
Vast element van de niet-katholieke kerkdienst is het zuigen op pepermunt tijdens de preek. Een gereformeerde ('pepermuntvreter' is een scheldwoord voor een gereformeerde) gebruikte 's zondags King-pepermunt: hard, door geoefende vingers in vier kwarten te breken en dan goed voor bijna tien minuten. Hervormden sabbelden op de iets zachtere Faam. Op refoweb nog meer herinneringen:
A.: Ik deed met m'n zusje altijd wie het langs er op kon zuigen, en dan elke keer aan elkaar laten zien hoe groot ie nog was.
G.: Wij hadden nooit pepermunt in de kerk, alleen als iemand anders het doorgaf.
W.: Is het verplicht om King-pepermunt te kauwen tijdens de preek? Is dit liturgisch vastgesteld? Een kunst om je rolletje open te scheuren, het muntje eruit te peuteren en zo onopvallend mogelijk het rolletje aan te bieden aan je buurman.
G.: Voor de niet-gereformeerden: eerst doorgeven, pas bij terugkeer van het rolletje mag je er een pakken.
B.: Heb zo'n heel handig doorgeefdoosje met Willemina-pepermunt, scheelt een hoop papiergefrummel.
W.: Wat kauwen katholieken eigenlijk?
G.: Katholieken eten tijdens de preek geen pepermunt: de preek komt vóór de communie en je mag een uur voor de communie niets eten. Tenzij een priester héél lang preekt en je direct bij het begin van de preek een pepermuntje neemt, dan zou het kunnen.
Gitaren en drumstel voor het altaar, meeklappen op muziek – de Beatmis moest katholieke jongeren weer massaal de kerk in trekken. Voor beginnende beatbandjes betekende het gratis oefenruimte en professionele apperatuur.
Zo werd de beatmis in de Petruskerk in Krommenie voor Hans en Huub van der Lubbe (De Dijk) een goede start: 'Stonden we een potje te undergrounden op het altaar'.
In 1967 komt Maharishi Mahesh Yogi naar Nederland om te spreken over Transcendente Meditatie, in het Concertgebouw in Amsterdam. Het jaar daarop reizen de Beatles samen met echtgenotes, vriendinnen en gevolg naar India om opgeleid te worden tot TM-leraar. Tijdens hun verblijf schrijven John, Paul en George diverse nummers en ook Ringo doet zijn eerste poging. De Starrs vertrekken al na tien dagen, McCartney blijft een maand, terwijl Lennon en Harrison na zes weken abrupt verdwijnen. Volgens geruchten zou de Maharishi het drugsgebruik van de Beatles tijdens hun verblijf in zijn ashram afkeuren.
[...] 'Ik sloot mijn ogen, rook de troostrijke geur van koolzaad. De zware klok van de hervormde kerk begon te beieren. Even later voegde zich daar de driftige klok van de gereformeerde kerk bij.
"Kerktijd," zei mijn moeder.
"Ik ga niet," zei mijn vader, "we zijn vanmorgen al geweest."
Licht en helder voegde zich nu ook het klokje van de christelijk gereformeerde kerk bij de al beierende klokken. "Waarom niet?" vroeg mijn moeder. "Hoor jij een hersteld klokje?" vroeg hij. "Ben je daar nu nog niet overheen?" zei ze. Vinnig klepte opeens ook het klokje van de roomse kerk.
"D'r is helemaal geen mis," riep mijn vader verontwaardigd, "de pastoor laat de klok alleen maar luiden omdat al die andere klokken beieren. Hij wil niet achterblijven." "Laat hem," zei mijn moeder.
"Ik wou dat ik een hersteld klokje hoorde," zei mijn vader. "Ach kom," zei mijn moeder, "wat maakt het uit? Overal dienen ze dezelfde God."
"Ja, maar onder verschillende daken," zei mijn vader.
Een vijfde klok liet zich horen. Mijn vader vroeg verbaasd: "Welke kerk is dit?" "De protestantenbond," zei mijn moeder. "Die heb je hier niet," zei hij, "nee, en als die er waren, zouden ze toch geen klok luiden. Nee, 't is een andere kerk, maar welke? Ik snap er niks van." [...]
uit: Het woeden der gehele wereld van Maarten 't Hart
Over hoe het in de huishouding van bisschop Bekkers toeging vertelt Frida Maas – vanaf 1960 als 'tweede meisje' werkzaam op het bisschoppelijk paleis – enkele anekdotes op www.basionoranje.nl. Monseigneur had een bourgonische inslag en ging niet slapen alvorens nog even met de dienstdames wat gebabbeld te hebben. Dan liet hij zich graag een wijntje inschenken en kwam er een blokje kaas op tafel voordat monseigneur in zijn bed stapte, dat door Frida al was opengelegd.
Aan bisschop Bekkers (1908-1966) van Den Bosch lag het niet dat de katholieke zuil in Nederland afbrokkelde. In 1960 begint hij voor KRO's Brandpunt een wekelijks praatje (beginjaren televisie: zwart-wit en slechts één net), wat de moseigneur tot de populairste prelaat in Nederland maakt. Hoogtepunt is de uitzending van 21 maart 1963. In strijd met de officiële kerkelijke leer geeft Bekkers in bedekte termen aan dat 'spreiding van de geboorte binnen de verantwoordelijkheid van de mens is komen te liggen.' Geboortebeperking mág dus, en al heeft hij het woord 'pil' niet laten vallen, de spreekkamers van de huisartsen stromen de volgende dagen vol.
Bekkers was een publiek figuur en genoot daarvan. ZIjn laatst televisieoptreden was in 1966, in gesprek met Mies Bouwman 'in de stoel' (Mies en scène). Drie maanden later overleed hij aan de gevolgen van een hersentumor. Met de 'Emmertjes-aktie', een landelijke tv-uitzending in 1969, werd zeven miljoen gulden opgehaald voor de Stichting Bisschop Bekkers.
De (in 1944) vrijgemaakt-gereformeerde kerk beschouwt zichzelf als enige 'ware kerk', met een eigen politiek partij (GPV), eigen scholen en een eigen krant (Nederlands Dagblad). In toenemende mate kunnen een aantal gemeenten zich hierin niet vinden, wat in 1967 culmineert in afsplitsing van de vrijgemaakten en vorming van de Nederlands Gereformeerde Kerk. Invloedrijk voorman van de vrijgemaakte gereformeerde zuil is Piet Jongeling, hoofdredacteur van het Gereformeerd Gezinsblad (het latere Nederlands Dagblad) en politiek actief met de eenmansfractie Gereformeerd Politiek Verbond. Jongeling is een hardliner in de ideologische geloofsstrijd die tot de kerkscheuring leidt en zich keert tegen de culturele revolutie van de jaren zestig.
Onder het pseudoniem Piet Prins schrijft Jongeling tientallen jeugdboeken. Het bekendst is de serie Snuf de hond, over avonturen van een herdershond. Verfilmd door de EO onder de naam Snuf de hond in oorlogstijd.