Making a Murderer, The Central Park 5 en The Innocence Files: op Netflix zijn heel wat documentaires te vinden over mensen die onterecht vast hebben gezeten. En niet geheel toevallig spelen die zich allemaal af in de Verenigde Staten.

In Amerika is de gevangenis nooit ver weg. Elk jaar worden er zo'n 10.6 miljoen mensen opgepakt, 600.000 daarvan belanden voor langere tijd in de gevangenis. Twee derde van de ex-gedetineerden zit binnen drie jaar weer in de cel. Deze cijfers zijn nog wat harder voor Afro-Amerikanen. Eén op de drie zwarte mannen zit in zijn leven een keer in de gevangenis. Al deze feiten maken dat er veel discussie is over het Amerikaanse gevangenissysteem.

War on Drugs

Want hoe kan het dat zo’n groot deel van de Amerikaanse bevolking in de gevangenis belandt? Er is niet één antwoord op die vraag, maar om het beter te begrijpen gaan we terug naar het jaar 1971. In dat jaar verklaarde president Nixon de 'War on Drugs'. Drugsgebruik werd ‘public enemy number one’, en er werd hard opgetreden. Vanaf dat jaar zou het aantal gevangenen stijgen met 700 procent.

Iemand die werd gepakt met 5 gram crack cocaïne (een goedkopere en rookbare variant van cocaïne) – en drugs die veel werd gebruikt door de zwarte bevolking – verdween 5 jaar achter de tralies. Je kon beter gepakt worden met cocaïne; ‘pas’ met 500 gram van die drug op zak kreeg je 5 jaar cel. Volgens critici was dit hét bewijs van een racistisch beleid, rijkere witte mensen gebruikten immers vaker cocaïne.

Nixon’s hoofd van binnenlands beleid, John Ehrlichman, deed tijdens een interview in Harper's Magazine een boekje open over de echte reden achter de War on Drugs. 'We wisten dat het niet mogelijk is om tegen de oorlog zijn, of zwart zijn illegaal te maken. Maar we konden mensen wel hippies laten associëren met marihuana, en zwarte mensen met heroïne, en dat dan hevig criminaliseren. Zo konden we hun communities verstoren. We konden hun leiders arresteren, hun huizen binnenvallen en hun meetings binnenvallen. Wisten we dat we logen over de drugs? Natuurlijk wel.’

drie keer is scheepsrecht

De straffen die in de VS uitgedeeld worden zijn een stuk hoger dan wij in Nederland gewend zijn. 49.000 mensen zitten er levenslang in de gevangenis, terwijl dit er in Nederland 40 zijn. Dit hoge aantal is deels te verklaren door de 'Three Strikes Law'. De wet maakt het mogelijk om mensen die al twee keer een misdaad hebben begaan, de derde keer extra hard te straffen, ook als het om een klein vergrijp gaat. Zo bericht The Texas Observer over een man die 70 jaar kreeg, voor het stelen van een broodje in de supermarkt.

hervorming

De laatste jaren zijn er kleine stappen gezet in de hervorming van het gevangenissysteem, mede dankzij aandacht van bekendheden als acteur Sylvester Stallone en rappers Jay-Z en Meek Mill. Misschien wel de fanatiekste is realityster Kim Kardashian. Ze bezocht het Witte Huis om de First Step Act te bespreken waarna Trump de wet ondertekende. De wet maakt het makkelijker voor niet-gewelddadige misdadigers om vervroegd vrij te komen, door bijvoorbeeld opnieuw te kijken naar mensen die levenslang hebben vanwege de 'three strikes’-wet. Ook moet het makkelijker worden voor ex-gevangen om weer mee te draaien in de samenleving.  

Een week na het aannemen van de 'First Steps Act' kwam Alice Johnson vrij, Kardashian voerde al maanden campagne voor haar. De oma van 63 kreeg in 1997 levenslang voor een klein drugsvergrijp. Tot Trump haar gratie verleende. Johnson mocht spreken in het Witte Huis en zei: ‘Ik ben het voorbeeld van een vrouw die een tweede kans heeft gekregen in het leven. Maar er zijn zo veel anderen die ook een tweede kans verdienen.’

Nederlandse New Yorkers vertellen

Valerie Nauta (29)

advocaat

'Ik volgde tijdens mijn studie rechten het vak ‘death penalty law’ in Florida. In de eerste les vroeg de docente ons om je hand op te steken als je voor de doodstraf bent. Het was echt 50/50. Dat verbaasde me heel erg. Ik heb echt heel lang een nare bijsmaak gehad van dat vak. De populaire Netflix-series over ter dood veroordeelden kon ik gewoon niet kijken, sommige van die zaken had ik immers echt behandeld in de lessen.

Het is niet toevallig dat  de doodstraf vooral wordt uitgevoerd in de Republikeinse staten zoals Texas en Florida. Het zijn dezelfde staten waarin het recht om een wapen te bezitten heel belangrijk gevonden wordt, en waar men heel erg tegen overheidsbemoeienis is. Ik voer campagne voor Joe Biden, daarvoor bel ik met mensen door het hele land om ze te informeren over zijn campagne en over stemmen in het algemeen. Als ik mensen spreek die Republikeins zijn, zijn ze bijna altijd tegen algemene gezondheidszorg, vóór het bezit van wapens en vóór de doodstraf. Het is bijna alsof dat al vast staat.

Helaas is het te vaak voorgekomen dat mensen onterecht de doodsstraf kregen, en dat is natuurlijk nooit meer goed te maken. Er is veel oneerlijkheid in het systeem. Er zijn mensen die 20 jaar hebben gekregen omdat ze twee gram wiet op zak hadden, terwijl de zoon van een senator ooit dronken iemand aanreed en alleen naar een opvoedingskamp moest.

Dat is ook zo vreeslijk aan het hele bail systeem, waarbij iemand thuis het proces mag afwachten als er een flinke borgsom betaalt wordt. Harvey Weinstein legt even een half miljoen neer en kan naar huis, terwijl arme mensen soms jaren in de cel zitten in afwachting van hun proces, en dan blijkt soms dat ze niks gedaan hebben. Dat werkt ongelijkheid in de hand.'

Cees Honig (37)

Co-CEO van XITE

'Mijn vrouw heeft meegewerkt aan de podcast Wrongfull Conviction, daarvoor doet ze de research en interviewt ze Amerikanen die jarenlang vast hebben gezeten voor iets wat ze niet hebben gedaan. Helaas zijn er naar schatting meer dan 120 000 mensen die onterecht vastzitten in dit land. Op dit moment is Sabine, mijn vrouw, samen met een advocaat bezig om een man vrij te krijgen die al 21 jaar onterecht vastzit hier in New York. Ik kan er alleen niet te veel over zeggen omdat de zaak nog loopt.

Voor de podcast sprak ze ook met Jimmy Gardner Hij was 23 en een veelbelovend basketbalspeler toen hij in 1987 werd beschuldigd van aanranding. Ondanks dat hij volhield onschuldig te zijn, werd hem 110 jaar gevangenisstraf opgelegd op basis van vals bewijs. Dat kwam pas na 27 jaar aan het licht. Tijdens het voorgesprek bleek dat hij nu, een paar jaar na zijn vrijlating, verloofd is met een federale rechter. Dat is nogal een bijzondere combinatie natuurlijk.

Het is vaak voorgekomen dat de politie een zaak koste wat het kost wil oplossen, desnoods door iemand te framen. Er zijn wetten die het mogelijk maken om voor kleine vergrijpen hele lange straffen krijgen, zoals de 'Three Strikes Law', onderdeel van 1994 Crime Bil. Veel democraten hebben meegewerkt aan deze wetten, Biden schreef hier zelfs aan mee. Daarom wilde veel mensen Hilary Clinton niet steunen, en stemmen ze zelfs deze keer nog iever op Trump.

Vorig jaar was ik bij het 'Faces of Innocence Gala'. Dat is een groot diner waar zowel bekende mensen komen als de mensen die jaren onschuldig hebben vastgezeten. Eén voor één werden ze op het podium geroepen en werd opgelezen hoeveel jaar ze onterecht achter tralies zaten. Dat gaat soms over 20 tot 40 jaar. Op een scherm werd dat bij elkaar opgeteld en zag je hoeveel jaren er in totaal verloren zijn gegaan. Die mensen zijn allemaal door dezelfde tragedie gegaan en kunnen dat nu met elkaar delen, er werd dan ook heel veel gehuild. Dat was heel indrukwekkend om bij te zijn.'