Een korte geschiedenis van speculatieve fictie

Hoewel Jules Verne bleef volhouden dat hij vooral schreef over reizen (Twintigduizend mijlen onder de zee, Reis naar het middelpunt der aarde, Reis om de wereld in tachtig dagen) en daar noodgedwongen bepaalde vervoersmiddelen voor moest bedenken, heeft hij achteraf veel bekendheid gekregen door zijn ‘voorspellende gaven’. Jules Verne schreef in 1863 een verhaal over een dystopisch technocratisch Parijs in het decennium van 1960 (Paris au XXième siècle), maar zijn uitgever wilde het niet publiceren omdat het te ongeloofwaardig was. Hoe mis bleek hij het te hebben: Verne ‘voorspelde’ onder andere de metro, magnetische treinen, de fax, elektronische muziek en de elektrische stoel.

In Looking Backward beschrijft Edward Bellamy hoe de wereld er in 2000 uit ziet: een socialistische utopie. Daarin heeft elke burger een kaart met daarop ‘krediet’, maar hoe het financieel precies in elkaar steekt wordt niet beschreven. De kern is dat mensen met die kaart spullen kunnen kopen, zelfs in het buitenland, terwijl dat pas in 1958 met de invoering van het huidige creditcardsysteem werkelijkheid werd.

De schrijver Mark Twain, vooral bekend van Huckleberry Finn, waagde zich soms ook aan sciencefiction. In het korte verhaal From The 'London Times' in 1904 beschrijft hij de ‘telectroscope’. Dat was een soort telefoon dat onderdeel was van een netwerk waardoor het mogelijk werd om ‘de dagelijkse bezigheden van de wereldbol zichtbaar te maken voor iedereen, waarin iedereen kan meediscussiëren en iedereen kan meekijken’. Dat klinkt verdacht veel als social media, nog voor de mechanismes van het internet waren bedacht.

Tom Swift and His Electric Rifle was een avontuurlijk kinderboek, geschreven door de schrijversclub Stratemeyer Syndicate. Hierin gaat Tom Swift op safari met een door hem zelf uitgevonden geweer dat elektriciteit schiet. Je kon ermee door muren schieten en de sterkte zelf instellen. Toen NASA-onderzoeker Jack Cover in 1969 een vergelijkbaar wapen ontwikkelde vernoemde hij het naar dit kinderboek. De TASER: Thomas A. Swift's Electric Rifle.

In het boek Nineteen Eighty-Four beschrijft George Orwell hoe we in het jaar 1984 in een dystopie leven met oorlogen, totalitaire staten en de regering die iedereen in de gaten houdt. Dat gebeurt vooral door grote, platte schermen waardoor de leider kan spreken, maar die ook allemaal een camera hebben. Het huidige straatbeeld zit vol met camera’s waar de regering toegang toe kan hebben als het nodig is, en steeds meer mensen hebben (beveiligings)camera’s en telefoons met camera en microfoon die zijn aangesloten op het internet. In 2017 kwam naar buiten dat de CIA al op grote schaal smart TV’s, voorzien van microfoon en/of camera, en smartphones afluistert. En met GPS op elke mobiele telefoon staat in principe geregistreerd waar iedereen op elk moment precies is.

We kennen dit apparaat pas enkele jaren, maar het was opnieuw The Jetsons die het idee van de smartwatch introduceerde. Het jongetje Elroy kijkt daar regelmatig zijn favoriete serie op. Video kijken op een horloge vergt op dit moment nog iets te veel van de kleine batterij, maar de kans is natuurlijk groot dat deze functie er binnen enkele jaren is. De smartwatch heeft nu in ieder geval al meer functionaliteiten dan we in The Jetsons zagen.

Zeven jaar voordat het eerste prototype van een mobiele telefoon verscheen visualiseerde Star Trek al hoe we in de jaren 90 en 00 mobiel zouden bellen: met klaptelefoons. Motorola was de eerste met de ‘StarTAC’, een naam die verdacht veel klinkt als de sciencefictionserie die het futuristische beeld van mobiel bellen bepaalde. In 2015 is zelfs een werkende versie van de StarTAC uitgebracht, voor de echte Star Trekfans.

Een van de bekende verzinsels uit The Hitchhiker’s Guide to the Galaxy is de Babel fish: een visje dat, wanneer je het in je oor stopt, elke taal die je hoort direct kan vertalen naar jouw eigen taal. In 2017 bracht Google oortjes op de markt die precies dit doen: ze luisteren naar gesproken tekst en een synthetische stem spreekt de vertaling in je oor uit. Maar taal is complex, dus vooralsnog werkt het alleen met eenvoudige zinnen. In 1997 kreeg de eerste gratis vertaalwebsite ook de naam 'Babelfish', die in 2012 werd vervangen door Bing.

Opnieuw is Star Trek een bron van inspiratie geweest. In Star Trek: Deep Space Nine maakt de ‘Dominion’ gebruik van brillen die informatie op het glas projecteren: augmented reality. Dit werd in 2013 werkelijkheid toen Google Glass op de markt kwam. Al snel bleek echter dat de wereld daar nog niet klaar voor was; onder andere door vragen over de privacygevoeligheid en verkeersveiligheid van de Google Glass stopte de productie voor de consument nog geen twee jaar later. Inmiddels is een nieuwe variant geïntroduceerd voor op de werkvloer, zoals in het ziekenhuis.

Net voordat de technologie achter gezichtsherkenning echt doorbrak liet de film Minority Report (Steven Spielberg) een glimp zien van hoe het advertentienetwerk er in 2054 uit kan zien. In de film, gebaseerd op een verhaal van Philip K. Dick uit 1956, worden de ogen van voorbijgangers op straat gescand waarna advertenties zich aanpassen naar die persoon, door bijvoorbeeld te refereren naar eerdere aankopen of interesses. In 2013 experimenteerde de Britse supermarktketen Tesco hiermee op tankstations, om het geslacht en de leeftijdscategorie van de klant te achterhalen. Ook op een indirecte manier wordt gezichtsherkenning ingezet: sommige billboards in onder andere winkelcentra van Westfield in Australië hebben camera’s om de reacties van voorbijgangers uit te lezen, als een vorm van feedback op hoe goed de advertentie werkt. Het is nog maar een kleine stap naar gezichtsherkenning van een individu.
In China is gezichtsherkenning in de openbare ruimte al werkelijkheid geworden, kijk bijvoorbeeld naar deze aflevering van Door het hart van China.