Al voor de eenkindpolitiek hield de Chinese overheid zich bezig met het vertragen van de bevolkingsgroei. Onder het motto ‘later, langer en minder’ werden Chinezen aangemoedigd om laat te trouwen, lang te wachten tussen twee kinderen en het bij twee te houden. Het geboortecijfer daalde van 5,8 kinderen per vrouw in 1970 naar 2,7 kinderen in 1979.

Chinese ouders, die op dat moment gemiddeld drie kinderen hadden, mochten slechts één kind krijgen. Een tweede kind werd bestraft met een hoge boete. Na het krijgen van het eerste kind werd de moeder verplicht een spiraal te plaatsen en na het tweede kind was er vaak sprake van gedwongen sterilisatie.

Het handhaven van het eenkindbeleid gebeurde op verschillende manieren. In de steden kon je voor het krijgen van een tweede kind je baan kwijtraken en het was lastig om daarna een nieuwe baan te vinden. Tegelijkertijd kon je ook juist sneller aangenomen worden als je je hield aan het eenkindbeleid.

In dorpen werd een moeder bijvoorbeeld gecontroleerd door haar samen met andere gezinnen onder een clusterleider te plaatsen. Deze leider hield de vrouwen nauwlettend in de gaten. Zodra een vrouw weer zwanger werd, meldde diegene dit aan iemand hogerop. Vervolgens werd de zwangere vrouw vaak door de dorpsleider bedreigd met de eventuele gevolgen van een tweede kind.

Hierdoor moest zij vaak gedwongen abortus plegen, ongeacht hoe oud de foetus was. Er zijn verhalen over vrouwen waarbij dit zelfs in de achtste maand van hun zwangerschap gebeurde. In China zijn er ruim 330 miljoen abortussen gepleegd sinds de jaren '70, toen de eerste gezinsplanningsmaatregelen werden ingevoerd.

In de jaren na de invoering werden er soms echter uitzonderingen gemaakt: zo mochten boerengezinnen een tweede kind als hun eerste kind een meisje was. Ook als één van de ouders een gevaarlijke baan had (bijvoorbeeld in een mijn) mocht je een tweede kind.

Toch zijn er veel Chinese kinderen geboren als tweede kind in het gezin, terwijl zij wel onder het eenkindbeleid vielen. Ouders die vervolgens de hoge boete niet konden betalen, ontvingen geen hukou voor hun pasgeboren kind: het document dat in China de basis vormt van ieders bestaan en bepaald welke rechten je hebt. Zo krijgen dorpelingen al vanaf hun geboorte andere rechten dan bijvoorbeeld stadsbewoners. Omdat de kinderen niet geregistreerd staan, is het lastig in te schatten hoeveel er in China ter wereld zijn gekomen.

De zogeheten heihaizi hadden geen recht op onderwijs, geen recht op gezondheidszorg en ook geen recht op overheidstoelagen. Dit betekende ook geen identiteitskaart, en dus geen mogelijkheid om een bankrekening te openen, een huwelijk te sluiten en een officiële baan te hebben. Daarnaast was in het vliegtuig stappen onmogelijk.

Soms werd een pasgeboren meisje expres niet geregistreerd door haar ouders, in de hoop dan hun tweede kind een jongen zou worden. Hierdoor is een overgroot deel van de ongeregistreerde kinderen vrouw. Aangezien zij niet bepaald gewenst waren, was het niet ongewoon dat deze meisjes in de mensenhandel terecht kwamen als prostituee of werden doorverkocht als bruid.

Inmiddels zijn veel van de kinderen gelegaliseerd, maar nog steeds brengt het veel problemen met zich mee. Volgens een onderzoek van de Nationale Commissie voor Ontwikkeling en Hervorming is de helft van de ‘zwarte kinderen’ nooit naar school gegaan en/of analfabeet. Zij hebben nu dus een leerachterstand die ingehaald moet worden. Ook is het nog steeds geen zekerheid dat zij aangenomen worden bij een werkplek: heihaizi hebben een slechte naam in de Chinese samenleving. Ze zijn slachtoffers, maar worden meestal behandeld als daders.

Het voortzetten van de familielijn is van groot belang in de Chinese cultuur. Aangezien dit alleen kan door het krijgen van een jongen, werd het krijgen van een meisje heel ongewenst. De gevolgen: een enorme stijging in het aantal abortussen van vrouwelijke foetussen, een stijgend aantal ter adoptie gestelde en ter vondeling gelegde Chinese meisjes, en zelfs doding van pasgeboren baby’s. Dit heeft uiteindelijk gezorgd voor een mannenoverschot in China. Tegenwoordig mogen ziekenhuizen het geslacht van de baby niet meer vertellen en officieel is sekse-selectieve abortus verboden.

In de Chinese cultuur is het gebruikelijk dat kinderen de zorg van hun ouders en grootouders op zich nemen. Vandaar dat er zo’n enorme druk komt te staan op hun enige kind: hij of zij moet een goede baan hebben en genoeg geld verdienen om hen later te ondersteunen. Door de combinatie van de vergrijzing en de eenkindpolitiek in China is het ‘4-2-1 probleem’ ontstaan: één kind moet zorgen voor twee ouders en vier grootouders. Om dit te voorkomen werd er al een uitzondering gemaakt voor ouders die zelf enig kind zijn: zij mogen dan een tweede kind.

Het probleem heeft ook landelijke gevolgen: momenteel heeft China een afhankelijkheidsratio van vijf werkende volwassenen om één gepensioneerde te ondersteunen, maar over twintig jaar gaat dat naar ongeveer 1,6 volwassenen per gepensioneerde.

Door de groeiende druk op kinderen is een hypercompetitieve opvoedcultuur ontstaan. Chinese kinderen moeten de dromen van hun ouders waarmaken: zich goed gedragen, carrière maken, trouwen en een gezin stichten. Als Chinese ouders investeren in hun kind, investeren zij automatisch in hun eigen toekomst.

Wat als je gezegend bent met een kind, een zoon zelfs, maar hem verliest op latere leeftijd? Dit betekent niet alleen het verliezen van nageslacht, want de gevolgen gaan veel verder. Ouders die hun kind verloren zijn, hebben een onzekere toekomst: wie gaat er voor hen zorgen als ze ouder zijn? Financiële zekerheid is er niet en hierdoor daalt ook je sociale waardigheid. Kinderloze stellen worden vaak door andere mensen vermeden, uit angst dat zij gaan vragen om geld of zorg.

Zelfs als ze naar een verzorgingstehuis zouden stappen, krijgen ze het lastig. Er is geen zoon of dochter die verantwoordelijk gesteld kan worden voor het goedkeuren van behandelingen en betalingen. Hierdoor nemen de tehuizen liever geen kinderloze ouderen aan. Ook het krijgen van een graf op een begraafplaats wordt hen moeilijk gemaakt, want er is niemand die aansprakelijk is voor de toekomstige kosten en het onderhoud.

De eenkindpolitiek zit, ondanks de afschaffing, nog diepgeworteld in de Chinese samenleving. Voor het plan van Song Jiang heeft de bevolking veel moeten opofferen. Dat geldt niet alleen voor de Chinezen van toen en nu, maar ook voor de kinderen van de toekomst.