De wetenschap zou de wetenschap niet zijn, als er niet uitgebreid onderzoek zou zijn gedaan naar de beste manier om excuses aan te bieden. Daar is een simpel zes-stappenplan uitgerold: begin met uitdrukking te geven aan je spijt, en leg vervolgens uit hoe je zo de mist in kon gaan. Neem volledige verantwoordelijkheid, maak duidelijk dat je tot inkeer bent gekomen en geef aan dat je je fout wilt herstellen. Pas dan kun je, stap zes, om vergeving vragen. Dat is geen theoretisch advies, het is gebaseerd op uitgebreid onderzoek waarbij de reacties van proefpersonen op verschillende soorten excuses werden gepeild.
Handig misschien, zo’n checklist, maar ook een tikje obligaat. Want als er iets belangrijk is aan excuses, dan is het wel dat ze uit het hart komen. Het afwerken van een stappenplan lijkt niet de ideale manier om dat te bewerkstelligen. Bovendien: excuses bied je aan voor fouten die je gemaakt hebt, maar de meeste spijt heb je juist van de dingen die je niet hebt gedaan. Die betoverende persoon in de trein die je niet hebt aangesproken, de wereldreis die er nooit van kwam, de studie die je nooit hebt gedaan; fouten ben je over het algemeen snel weer vergeten, maar gemiste kansen kunnen je jaren later nog achtervolgen.
Voor gemaakte fouten kun je je excuses aanbieden. Maar wat als je de mist in gaat door iets niet te doen? Daar krijg je pas echt spijt van.
intense spijt
Dat blijkt niet alleen uit anekdotisch bewijs van ervaringsdeskundigen, wetenschappelijk onderzoek onderschrijft het ook. Een grote groep proefpersonen ervoer vaak intense pijn of verdriet als ze moesten vertellen over gemiste kansen, en veel minder als ze verhaalden over hun blunders. Die spijt kan trouwens wel weer een voordeel hebben: veel mensen wilden dat niet nog een keer ervaren, en hoedden zich ervoor een mooie kans nog een keer door hun vingers te laten glippen.
Wat wel lastig is: de laatste jaren is duidelijk geworden dat juist dit soort onderzoek niet altijd even betrouwbaar is, ruim de helft van het (sociaal)psychologisch onderzoek levert bij herhaling niet hetzelfde resultaat op. Daar word je als lezer (en wetenschapsjournalist) toch een beetje argwanend van – klopt wat ik lees wel echt? Neem bijvoorbeeld recent onderzoek waaruit zou blijken dat het effect van sorry zeggen wordt overschat. De proefpersonen moesten zich daarbij inbeelden dat ze excuses kregen aangeboden. Hoe betrouwbaar is dat?
De wetenschap achter de tips voor het sorry-zeggen en de spijt over gemiste kansen ziet er solider uit, maar het is niet uit te sluiten dat herhaalonderzoek toch weer een ander resultaat geeft. Sorry.