In Memoriam: Max van Weezel (1951 - 2019)

De VPRO verliest met zijn overlijden een gedegen journalist, een markante collega en een vriend die decennialang voor deze omroep een politieke verkenner en een gewaardeerd presentator was. Afgelopen december verwoordde Max in een tweeëneenhalf uur durend marathoninterview op de radio nog eens zijn journalistieke leven en drijfveren.

Zijn Joodse achtergrond heeft de in 1951 in Amsterdam geboren Max van Weezel gevormd. Hij noemde zich een kritisch zionist, waarbij hij zich een belangrijk deel van zijn leven bezighield met het Israëlisch-Palestijnse conflict en de Israëlische regering niet spaarde. In een interview met Max Arian maakte hij in 1994 onderscheid tussen twee groepen Joodse jongetjes: de ‘stoere boksers’ en wat Max de ‘bedeesde en bange jongetjes’ noemde. Hij vond zichzelf tot de laatste groep behoren. De angst voor de dood, die hij in zijn laatste levensmaanden in een aantal interviews in aangrijpende eerlijkheid uitsprak, onderstreepte dat zelfbeeld.

In Leiden voltooide hij in 1969 het Stedelijk Gymnasium. Hij koos voor de destijds onder linkse studenten populaire studie Sociale en Politieke Wetenschappen en keerde daarom terug naar Amsterdam. Hij werd actief in de ASVA, de Algemene Studenten Vereniging Amsterdam. Maar wat ooit als ‘algemeen’ begon, was een mantelorganisatie van de CPN geworden, de destijds onder studenten eveneens populaire Communistische Partij van Nederland. Ook Van Weezel was van 1972 tot 1976 lid van de aan de Sovjet-Unie gelieerde partij, maar rekende in 1978 met zijn partner Anet Bleich in het boek Ga dan zelf naar Siberië! onbarmhartig en eerlijk af met zijn als naïef omschreven geloof in de socialistische ‘heilstaat’.

De breuk met het geloof in het communisme bracht Van Weezel in 1976 bij Vrij Nederland, het in die tijd spraakmakende weekblad dat door vrijwel alle linkse studenten en intellectuelen gelezen werd. Met name toenmalig hoofdredacteur Joop van Tijn zou zich daarbij ontwikkelen tot zijn grote leermeester. Beiden deelden een Joodse achtergrond en beiden perfectioneerden ook de voor politieke journalisten uiterst bruikbare combinatie van charmant en vilein. Van Weezel wist in korte tijd een ongekend Haags netwerk op te bouwen.

In de jaren zeventig en tachtig ontwikkelden Vrij Nederland en de VPRO zich tot de symbolen van een nieuwe geëngageerde journalistiek. De meest intense samenwerking vond plaats vanaf 1974 in het programma Welingelichte Kringen, dat zich al snel dankzij coryfeeën als Joop van Tijn, Henk Hofland, John Jansen van Galen en Hugo Brandt Corstius ontwikkelde tot een wekelijks ijkpunt van het politieke leven. Ook Max van Weezel schoof, nadat hij al als interviewer al voor het programma Het Spoor (voorloper van Argos) werkte, vanaf 1982 onregelmatig aan om vanuit de sociëteit Arti et Amicitiae in Amsterdam de Haagse week door te nemen en politieke gasten onder vuur te nemen.

Beroemd en berucht werd Van Weezel in 1983 toen het de VPRO lukte om Hans Janmaat, de leider van de toenmalige Centrumpartij, te verleiden tot een live radio-interview van een uur in een themamaand met de titel ‘De blanke top der duinen’. Met collega’s Henk van Hoorn en Ronald van den Boogaard werd Janmaat, die destijds door geen enkele omroep werd uitgenodigd en met wie geen enkele politieke partij wilde samenwerken (het ‘cordon sanitaire’), direct zwaar onder vuur genomen waardoor een gesprek ontstond dat eerder op een inquisitie dan op een interview leek. Wie met de kennis van nu dit interview terugluistert krijgt onbewust een beeld van een Nederland waarvan niemand nog kon vermoeden dat we na Fortuijn en Wilders nog geen generatie later in een compleet ander maatschappelijk klimaat zouden zijn beland waarin je slechts met verbazing en gêne naar het gesprek met Janmaat terug kunt luisteren. Ook voor Max van Weezel behoorde dit kruisverhoor niet tot de hoogtepunten uit zijn journalistieke loopbaan en het sierde hem dat hij dat nooit heeft proberen te verdoezelen. Desondanks werd hij in hetzelfde jaar samen mét zijn leermeester Joop van Tijn onderscheiden met de Anne Vondelingprijs, een jaarlijkse journalistieke prijs voor kritische, heldere, Nederlandstalige, politieke journalistiek. Den Uyl, Van Agt en Wiegel bewaarden primeurs voor hen of spraken tot hun eigen verbazing hun mond voorbij. Niet zelden geïntimideerd door de dossierkennis van Max.

Voor het grote publiek werd Van Weezel het meest bekend als interviewer/presentator van de radioprogramma’s Argos en Met Het Oog op Morgen, ‘bijbaantjes’ die hij ondanks zijn voortwoekerende ziekte vrijwel tot zijn laatste snik heeft volgehouden. Want Max van Weezel leefde voor zijn werk en werkte voor zijn leven. Bij het onderzoeksjournalistieke radioprogramma Argos paste Max vanaf dag één in 1992 naadloos in de redactiecultuur. Een cultuur waarin het ouderwetse journalistieke handwerk voorop staat: scoops zijn welkom, maar nooit een doel op zichzelf. Aan de basis stond en staat het diepgravende vooronderzoek waarmee de journalist met zijn opponenten in de slag gaat. Tekenend is een voorval uit 1993 waarbij Argos de destijds beruchte Technolease-deal onthulde, een uiterst geheime en omstreden financiële constructie waarmee toenmalig minister van Economische Zaken Andriessen Philips bevoordeelde. Op basis van een vage aanwijzing van een politicus werd Andriessen door toenmalig eindredacteur Hans Simonse en Van Weezel gevraagd naar de manier waarop hij Philips ‘zou hebben gered’. Vooraf hadden de interviewers, tot voor de deur van de minister, een principiële discussie of je op basis van één vage aanwijzing zo’n vraag wel kon stellen. Max voelde zich ongemakkelijk bij het spelen van blufpoker om iets los te woelen. Uiteindelijk pakte het goed uit, ging het balletje aan het rollen, en kon Argos de geheime constructie tot in detail onthullen en veroorzaakte grote politieke consternatie.

Regelmatig kwam Van Weezel in een loyaliteitsconflict tussen Vrij Nederland en Argos. Bij gelegenheid kon Joop van Tijn woedend naar de VPRO bellen als hij een scoop uit de koker van Van Weezel op de radio langs hoorde komen waarvan hij vond dat die in ‘zijn’ Vrij Nederland thuis had gehoord. Desondanks bleef Van Weezel, typerend voor zijn karakter, Vrij Nederland én Argos trouw en trotseerde de conflicten met Van Tijn. Toen die in 1997 overleed, bleek dat Van Weezel – met vele anderen – op een zwarte lijst stond van personen die niet gewenst waren op zijn begrafenis. De wond die dat bij de gevoelige Van Weezel sloeg zou hij tot zijn dood met zich meedragen.

Met de langzame teloorgang van Vrij Nederland werd het radiowerk voor Van Weezel steeds belangrijker. In 1995 was hij als vaste presentator toegetreden tot het team van Met Het Oog op Morgen, en in 2008 werd hij vaste presentator van Argos. Dat bleek een gouden greep. Met zijn zoetgevooisde stem wist Van Weezel op de radio hetzelfde te bereiken als in zijn werk als schrijvende journalist: vertrouwen scheppen, oprechte interesse tonen, en dan met een schijnbaar onschuldige vraag alsnog genadeloos toeslaan. De ‘Columbo-methode’, noemde hij dat wel. De dure maar afgedragen regenjas en het morsige sigaartje droegen bij aan gelijkenis met deze beroemde Amerikaanse tv-politie-inspecteur. Alles vragen, aardig en ogenschijnlijk nonchalant maar ondertussen altijd gebaseerd op oerdegelijk huiswerk. Meestal pontificaal zichtbaar in de met vele dossiers gevulde tas die hij overal met zich meezeulde. Een laptop bezat Max wel, maar die indrukwekkende pakken papier gaven hem voor zijn gevoel een meer solide fundament. Max was van grote waarde voor Argos, niet alleen als presentator en interviewer, maar ook omdat hij deuren wist te openen die anders gesloten zouden blijven.

Het laatste jaar was voor Max heel onwerkelijk. In maart 2018 werd bij hem alvleesklierkanker ontdekt. Dat moest een vergissing zijn en er diende zoveel mogelijk normaal doorgewerkt te worden zo dacht Max het te bezweren. En als hij door chemokuren toch even tot het bed veroordeeld was, dan klaagde hij steen en been. Niet over de ongemakken van zijn ziekte, maar over dat hij er niet bij was, niet mee kon doen, niet kon werken.

Max heeft in december 2018 zelf bekend dat genezing niet meer mogelijk leek. In plaats van de geslepen interviewer, werd hij nu zelf het object van talloze interviews die zich als een soort merkwaardig afscheidstournee ontwikkelden. Daaronder zelfs nog een marathoninterview bij de VPRO, dat hieronder te beluisteren valt. Ook vele politici van links tot rechts, inclusief de minister-president, kwamen bij hem thuis langs of toonden op andere manieren respect voor één van de meest integere én scherpzinnige journalisten die zij in hun carrière hadden meegemaakt. Zijn journalistieke werkdrift was grenzeloos zolang zijn lichaam hem dat gunde. Zijn laatste scoop was de aankondiging van zijn eigen dood, tijdens het marathoninterview in december. Wie hoopte hem voor het eerst op het brengen van nepnieuws betrapt te hebben kwam bedrogen uit.

Max van Weezel laat zijn vrouw Anet Bleich achter en hun dochter Natascha, die zich als auteur en filmmaker in de sporen van haar ouders ook weer intensief bezighoudt met haar Joodse roots en de doorwerking van de Tweede Wereldoorlog.