De zin van zwelgen

‘Een ode aan het onvermogen’, dat moet De nationale zwelgavond volgens Damiaan Denys worden.

‘Een verzetsdaad’ en ‘een blikseminslag die ons open zal splijten’. De welbespraakte psychiater en filosoof treedt op vrijdag 4 januari tijdens deze thema-uitzending op als huispsycholoog. Het onofficiële motto van de avond: soms voel je je gewoon klote. En dat mag.

Samen met presentator Tim den Besten en een reeks gasten, onder wie Georgina Verbaan, Stefano Keizers en Stephanie Louwrier, breekt de Vlaming gedurende tachtig minuten een lans voor het zwelgen. Maar wat is dat eigenlijk, zwelgen?

‘Dat was mij in het begin ook niet zo evident,’ geeft Denys toe. ‘Eigenlijk is het lastig, want zwelgen als zodanig bestaat ook niet. Het is altijd “zwelgen of verzwelgen in”. Daarmee wordt het gelijk wat makkelijker te begrijpen: “verzwelgen in” is “ergens helemaal in opgaan”, bijvoorbeeld in muziek, film, seksualiteit, sport, literatuur. “Zwelgen in” heeft een gelijkaardige connotatie, maar betekent “je te buiten gaan aan”, je met graagte ergens aan overgeven: alcohol, drugs of, zoals in dit geval, zelfmedelijden.’

Denys vervolgt: ‘Er schuilt zowel passiviteit als activiteit in zwelgen. Je moet je laten gaan, maar er ook van genieten. Ik heb zwelgen daarom gedefinieerd als: genieten door je actief over te geven aan passiviteit. Dat is dubbelzinnig, maar het geeft gelijk aan waar het om gaat. Dus niet lui of depressief zijn, maar je ervan bewust zijn dat je passief wilt zijn. Actief in je bed blijven liggen, langer aan de toog zitten in het café of alleen in het gras liggen en naar boven staren.

Broodnodig, vindt de psychiater. ‘Omdat we nu het tegenovergestelde doen en daar ongelukkig van worden. We zijn actief bezig om alles te controleren en dit gaat gepaard met een enorm onbehagen. Daar hadden we maatschappelijk gezien al mee te maken, maar ook individueel onbehagen komt de laatste paar jaar sterk naar boven. Het lijkt wel een epidemie van stressgevoelens en burn-outs.’

(tekst loopt door onder foto)

Een belangrijke oorzaak van die golf van onbehagen is volgens Denys dus de drang om altijd iets te willen doen. ‘We tolereren geen leegte meer. In plaats daarvan gaan we netflixen, al onze sociale media doorspitten of eten – er wordt ook ongelofelijk veel gegeten. Telkens als ik op een station kom, verbaas ik mij er weer over hoeveel er geconsumeerd wordt. Dat is makkelijk en geeft ons controle.

'Een praatje maken met iemand anders is lastiger, want je weet nooit hoe een gesprek zal verlopen. Dat is heel erg egocentrisch – dat woord hoorde je vroeger trouwens heel vaak, maar nu bijna nooit meer. Als woorden verdwijnen, is er ook iets aan de hand.’

Ons controlezieke gedrag heeft gevolgen voor de manier waarop we omgaan met pijn en (zelfmede)lijden, betoogt Denys. Naar buiten toe, en al helemaal op sociale media, houden we liever de schijn op. ‘In dat egocentrisme missen we relativering. Vooral jongeren zijn zó bezig met het ideaalbeeld waaraan ze willen voldoen dat ze de tijd niet nemen om gewoon te zijn wie ze zijn, met al hun tekortkomingen.’

Vandaar dus de aangekondigde ‘blikseminslag die ons open zal splijten’. ‘We moeten aantonen dat er andere waarden zijn, dat we een andere manier van leven moeten omarmen. Doe eens niets.’