Schatgraven: Bram Vermeulen

Adriaan van Dis is in Namibië. Hij reist af naar de Rehoboth Basters. Ik schreef zelf ooit voor NRC handelsblad over dit volk in de schemerzone van de jarenlange rassenscheiding in het zuiden van Afrika. Niet blank, niet zwart. In Rehoboth wordt vooral veel gezopen. Om verleden en heden te vergeten. De drukte voor de drankwinkel staat me bij. Ergens daar moet Van Dis een weesjongetje zijn tegengekomen. Hij gaat op zijn hurken naast hem zitten. Beiden met de rug tegen de muur. 'Se vir my, wie jou pa? My pa is dood. En wie is jou ma? My ma is dood.' Een ontroerend gesprek over leven en dood tussen een kind en een man op leeftijd.

Hierin toont Van Dis zich de ware interviewer, die moeiteloos schakelt tussen ’s werelds grootste schrijvers, en een verdwaald kind op straat. De scène maakte onuitwisbare indruk, vanwege de simpele eenvoud. Voor een goed gesprek is alles wat je nodig hebt een mensenleven.

In Europa, Geert Mak. De redactie spoort de man op die het touw legde om de polsen van Ceaușescu, vlak voor zijn executie in de Roemeense revolutie. Hij neemt ons mee naar de plek waar de president en zijn vrouw werden vastgehouden. De muur, waartegen het lijf van de leider, en het meedogenloze systeem waar hij voor stond, weerloos ineen zou zakken.

In dit soort grote historische gebeurtenissen die zich vastzetten in ons geheugen zijn er altijd die onbekenden, de raders in de machine van de geschiedenis die we allemaal denken te kennen. Knappe journalistiek is wanneer de makers er in slagen het touw tot het laatste strootje te ontrafelen. Dat gebeurde in deze scène. Ruim 25 jaar later, adembenemende televisie.

Jelle Brandt Cortius gaat op bezoek in een Russisch dorp waar zo nu en dan stukken van raketten of hele raketten landen. In de ontbijtzaal van zijn hotel vraagt hij de serveerster alvast of er recent nog raketten naar beneden zijn gekomen. 'Ja hoor', zegt ze. 'De hele tijd', alsof het de normaalste zaak van de wereld is. Hier pakt hij niet alleen het absurde van Rusland, maar ook de nietigheid van de mens in zo’n reusachtig, niet te vatten, apparaat dat de Russische staat heet. De vallende raketten als symbool voor de onbereikbare politiek die niettemin op ieder moment in je achtertuin terecht kunnen komen. Niemand ontsnapt, zelfs al zou je willen.

Wat maakt een buitenlandprogramma geslaagd?

Een buitenlandprogramma is geslaagd als het hart wordt aangesproken en niet het hoofd. Als de kijker, samen met de maker, dat land gaat voelen. Daar is geen spektakel voor nodig. Geen bommen of granaten. Dat zit in hele kleine dingen, kleine gesprekken waarin het perspectief op de wereld kantelt. Niet het aantal gereden kilometers bepaalt dan het succes van het reisprogramma maar de minuten, uren, dagen dat je durfde stil te gaan zitten om te luisteren.

Welke fout wordt er te vaak gemaakt in buitenlandprogramma's?

Als maker van reisprogramma’s merk ik dat het in het reizen zelf een gevaar zit. Het belangrijkste is stil te staan en te vertragen. Reizen is mooi, maar stilzitten een must voor een goed programma.

Stel er is eindeloos budget. Welk buitenlandprogramma zou gemaakt moeten worden?

Met een onbeperkt budget en een welwillende zendercoördinator wil ik nog wel eens echt Dwars door Afrika maken: een Cape to Cairo, of een Mogadishu-Dakar. Toen we eenmaal in Angola waren, dacht ik: nu wil ik door. Dat schreven ook veel kijkers. Er wordt zoveel over dit continent gezegd en geschreven maar we zien er zo weinig van en we weten er zo weinig van. Het beeld dat blijft hangen is in een continent vol oorlogen, enge ziektes en een paar olifanten. We zijn nog maar net begonnen. 4 gedaan, 50 te gaan. Om je een idee te geven van de omvang van dit continent kijk nog eens even naar dit kaartje van The Economist. Hier past Europa, Rusland, China, India en de Verenigde Staten in. Wat een reis zou dat worden!