Beide van oorsprong Britse auteurs raakten in Californië met elkaar bevriend. Christopher Isherwood woonde al sinds 1939 in Los Angeles en in 1954 had Thom Gunn zich in San Francisco gevestigd. Isherwood, die in de jaren dertig tijdens zijn verblijf in Duitsland de opkomst van het nazisme had meegemaakt, keerde bij de toenemende dreiging van een nieuwe wereldoorlog Europa de rug toe. Hij koos Los Angeles als verblijfplaats omdat daar een toleranter klimaat heerste jegens homoseksuelen dan elders. Dezelfde overweging bracht Thom Gunn vijftien jaar later van Engeland naar Californië.
Als schrijver was Isherwood geen onbekende voor hem. Hij kende diens inmiddels befaamde Berlin novels: Mr. Norris changes trains (opgedragen aan Isherwood’s vriend W.H. Auden) en Goodbye to Berlin, beiden verschenen in 1935. De boeken vormen de half verhulde en enigszins geromantiseerde autobiografische weergave van Isherwood’s belevenissen in Berlijn.
Isherwood en zijn vriend, de dichter Auden, soms in gezelschap van Stephen Spender, verbleven er tussen 1929 en 1934 regelmatig, aangetrokken tot de lage kosten van levensonderhoud en de rijkdom aan homo-erotische mogelijkheden, die de Duitse hoofdstad hen in de nadagen van de Weimarrepubliek bood.
Expliciet beschreven exercities op dat terrein blijven in beide romans achterwege, de beladen atmosfeer zegt genoeg.
In dit verband is vooral de tweede novelle van belang, Goodbye to Berlin. Daarin is Isherwood – ‘Herr Issyvoo’ zoals de andere personages hem noemen – zelf de verteller. Hij schrijft:”I am a camera with is shutter open, quite passive, recording, not thinking.” De zinsnede levert in 1954 de titel van de eerste verfilming van de roman. In I am a camera spelen Julie Harris en Lawrence Harvey de hoofdrollen. In 1968 volgt een nieuwe bewerking, nu als de musical Cabaret die de regisseur-choreograaf Bob Fosse op Broadway uitbrengt. Het succes van het theaterspektakel leidt in 1972 tot de grootscheepse verfilming ervan onder dezelfde titel en door dezelfde Bob Fosse. Liza Minelli dankt aan haar vertolking van Isherwood’s gamine-achtige hoofdfiguur Sally Bowles een Oscar. ‘Herr Issyvoo’ wordt erin gespeeld door Michael York.
Thom Gunn moet al deze nieuwe versies van Goodbye to Berlin gezien hebben, al was het maar als vriendendienst, maar in zijn hommage To Isherwood Dying houdt hij het bij de oorspronkelijke tekst van zijn bejaarde vriend.
Uit het vervolg van de I am a camera…-passage valt te begrijpen, dat hij door het hoge venster van zijn Berlijnse huurkamer naar buiten kijkt en beneden in de nauwe straat de schemering sneller ziet vallen dan hierboven.
“And soon the whistling will begin. Young man are calling their girls. Standing down there in the cold, they whistle up at the lighted windows of warm rooms where the beds are already turned down for the night. They want to be let in. Their signals echo down the deep hollow streets (…..) at last I have to peep through the slats of the Venetian blind to make quite sure that is is not – as I know very well it could not possibly be – for me.”
Van deze tekstfragmenten uit de oorspronkelijke bron heeft Gunn virtuoos gebruik gemaakt door ze in het vermoede besef van Isherwood’s herinnering zowel voort te zetten als om te draaien.
To Isherwood Dying.
It could be, Christopher, from your leafed-in house
In Santa Monica where you lie and wait
You hear outside a sound resume
Fitful, anonymous,
Of Berlin fifty years ago
As autumn days got late –
The whistling to their girls from young man who
Stood in the deep dim street, below
Dingy façades which crumbled like a cliff,
Behind which in a rented room
You listened, wondering if
By chance one might be whistling up for you,
Adding unsentimentally
‘It could not possibly be’.
Now it’s a stricter vigil that you hold
And from the canyon’s palms and crumbled gold
It could possibly
You hear a single whistle call
Come out
Come out into the cold.
Courting insistent and impersonal.
Kerstmis, 1985.
Thom Gunn, 1986.
Christopher Isherwood overleed op 4 januari 1986.
Hij was 82 jaar.
Ik vroeg Remco Campert of hij Gunn’s gedicht voor de Dode Dichters Almanak wilde vertalen. Hij las het en stemde toe, ik kon erop rekenen. Wel vroeg hij zich af waar die goudkorrels vandaan kwamen. En op zoek naar een antwoord raakten we verzeild in onze eigen herinneringen aan Santa Monica en het bergachtige landschap landinwaarts. En natuurlijk aan Berlijn, waar we meermalen in elkaars gezelschap waren geweest.
Onze gedachtengang ging vervolgens ongeveer zo.
In het Berlijn van het gedicht is het najaar, net als in het Berlijn van Isherwood. Vaak zie je dan de parelmoer-kleurige bewolking boven Berlijn bij het vallen van de avond openbreken en werpt de nog net zichtbare zonsondergang vanuit het westen een gouden gloed over de stad en strijklicht langs de spelonken van de huurkazernes. In Isherwood’s tijd zaten daar nog de kogelgaten in, die dateerden van de eerdere straatgevechten tussen de communisten en de vrijkorpsen kort na de Eerste Wereldoorlog. Vandaar “… gevels, afbrokkelend als een rotswand. En vandaar verderop “…goudkorrels in het ravijn” als daarop de gloed van de zonsondergang valt.
In het besef van de stervende Isherwood zijn de spelonken van Berlijn en de ravijnen achter Santa Monica in elkaar geschoven en erboven hangt hetzelfde licht.
Aan de stervende Isherwood, kerstmis 1985.
Het zou kunnen, Christopher, dat je in
het in loof verscholen huis in Santa Monica
buiten het geluid zich hoort herhalen,
bij tussenpozen en naamloos, dat eens klonk
in Berlijn, vijftig jaar eerder, laat in het najaar –
het fluiten naar hun meisjes van de jongens
die in de schemer van de diepe straat stonden
onder groezelige gevels, afbrokkelend als een rotswand,
waarachter jij in een huurkamer luisterde
of één zo’n fluitje misschien voor jou was bedoeld
meteen in alle nuchterheid erbij denkend
‘dit kan onmogelijk zo zijn’.
Nu houdt je een strengere wake aan
en zou het mogelijk kunnen zijn
dat je vanuit de palmen goudkorrels in het ravijn
een enkel fluitsignaal hoort komen
kom naar buiten
naar buiten in de kou
flirtend onvermoeibaar en kil.
Thom Gunn,
vertaling Remco Campert.