Voor Levi is een warme zomerdag ondraaglijk

De sociale huurwoning van Levi Jacobs (27) is een broeikas. In de winter blijft zijn appartement (4 hoog) zo warm dat hij bijna niet hoeft te stoken. In de zomer is hij voortdurend in gevecht met de zon. Met een slaapkamer op het oosten en grote raampartij op het westen schijnt die een groot deel van de dag bij hem naar binnen. ‘Op een warme dag in juni gaf mijn temperatuurmeter al een waarde van 28 graden aan, en dan begint de teller pas.’

Vier jaar geleden sprong Levi nog een gat in de lucht toen hij — na 12 jaar geen vaste woonplek te hebben gehad — eindelijk een sociale huurwoning kreeg toegewezen. Maar die blijdschap heeft inmiddels plaatsgemaakt voor radeloosheid. Op hete dagen denkt hij maar aan één ding: zijn woning ontvluchten. ‘Ik ben dan futloos en kan helemaal niks meer. Ik zweet enorm, ik kan me niet meer concentreren en probeer dan buitenshuis verkoeling te zoeken, zoals in het park of in mijn atelier.’ Wanneer het Levi en zijn hond Baard thuis te heet wordt, vluchten ze samen de badkamer in voor ‘badkamer chillings’: een twee uur durende koude douche met laptop en een goede video-serie.

Levi is een van ruim honderd lezers die heeft aangegeven flinke fysieke en/of mentale last te ondervinden van de steeds heter wordende zomers. In juli begonnen we het dossier Thermo-staat om te onderzoeken wat de gevolgen zijn van hittegolven bij mensen thuis. Vooralsnog verbreekt de zomer van 2021 geen hitterecords, maar in de reacties valt op dat ook bij ‘normale’ zomerse dagen de negatieve effecten van warmte zich opstapelen. Vooral stadsbewoners, woonachtig in appartementencomplexen en rijtjeshuizen, reageerden massaal op onze eerste publicaties en vertelden over uitputting, stress, concentratieverlies en in sommige gevallen zelfs wanhoop en depressie.

Als we de verhalen voorleggen aan VU-hoogleraar en thermofysioloog Hein Daanen, komen veel klachten hem bekend voor. Concentratieverlies en uitputting zijn gevolgen van een lichaam dat zichzelf probeert te koelen, legt Daanen uit. ‘Mensen hebben namelijk maar twee manieren om hun warmte kwijt te raken: Door het openen van de bloedvaten in de huid en door te zweten. Met name het verwijden van de bloedvaten gaat gepaard met een zekere vorm van ontspannenheid en afname van de waakzaamheid. Deze ontspanningsreactie kan in extreme situaties ook doorzetten tot versuffing of uitputting.’

Als het kwik boven de 25 graden komt, zakt bij Levi alle energie uit zijn lichaam. Hij pakt dan twee ventilatoren, gaat languit op de bank liggen en probeert zijn hittestress tot zonsondergang te beperken. Een airco is te duur, dus is hij met creatieve oplossingen gaan experimenteren om af te koelen: een matje met daarin verkoelende gel om maximaal twintig minuten een deel van zijn lichaam te koelen. Ook heeft hij zijn woonkamerruiten beplakt met thermische nooddekens om het zonlicht te reflecteren. 'Maar dan is het bijvoorbeeld 30 graden in plaats van 31 graden en is het nog steeds niet te harden. Ik wil echt dat het minstens 10 graden afkoelt.’

Als jonge man behoort Levi niet tot een typische risicodoelgroep van ouderen en mensen met een kwetsbare gezondheid, voor wie hittegolven levensgevaarlijk kunnen zijn. Voor deze groep ligt de ideale omgevingstemperatuur volgens Daanen rond de 17 graden Celsius. Dan overlijden er gemiddeld het minste aantal mensen. Bij elke graad daarboven of -onder vallen meer doden. Vanaf 25 graden lopen die sterftecijfers flink op: ‘Vanaf die temperatuur overlijden per extra graad gemiddeld dagelijks 8 mensen méér. Ook stijgen ziekenhuisopnamen en meldingen op de EHBO significant.’

Op dagen dat het kouder is dan 17 graden neemt het sterftecijfer dus ook toe. Volgens Daanen is de kou-gerelateerde sterfte momenteel zelfs veel hoger dan de hitte-gerelateerde sterfte omdat op het moment in Nederland veel meer temperaturen onder de 17 graden zijn dan daarboven. Ook zie je dat griep meer in de winter voorkomt. ‘Maar als de aarde in dit tempo verder opwarmt, dan sterven er in 2080 meer mensen door de hitte dan door de kou. Dan hebben we een enorm probleem. We moeten alles doen om dat te voorkomen.’

In Nederland zijn we volgens Sylvia Bergh, een onderzoekster van de Haagse Hogeschool die het effect van hittegolven op kwetsbare bevolkingsgroepen in Den Haag onderzoekt, niet goed voorbereid op hittegolven. Onlangs schreef ze in NRC een pleidooi voor een ‘integrale aanpak’ van hittegolven, die niet enkel gaat over voor de hand liggende kwetsbare groepen als ouderen en chronisch zieken. ‘Andere kwetsbare groepen zijn onder meer de lagere sociaaleconomische lagen die het zich niet kunnen veroorloven om airco’s te kopen, een zonwering te installeren of ’s nachts liever niet hun ramen openen vanwege geluidsoverlast en veiligheidsproblemen.’

De nachten bieden Levi nauwelijks respijt. Door zijn goed geïsoleerde dak en ramen met dubbelglas koelt zijn huis tijdens de korte zomernachtjes niet echt af. Bij de eerste zonnestralen begint de cyclus weer van voren af aan. ‘In de nacht zweet ik veel en ik slaap onrustig’, zegt Levi. ‘Mijn ex sliep op dit soort avonden altijd in de woonkamer, of we probeerden het niet eens en sliepen die nacht gewoon bij hem.’

Verstoorde nachtrust door de hitte is een klacht die we in veel ingezonden verhalen teruglezen. Dat is volgens Somnoloog (slaaptherapeut) dr. Ingrid Verbeek van het Centrum voor Slaapgeneeskunde Kempenhaeghe goed te verklaren: ‘De optimale slaapkamertemperatuur ligt tussen de 15-20 graden. De lengte en kwaliteit van onze slaap worden onder andere beïnvloed door de temperatuur in de kamer. Als het warm is, val je veel minder makkelijk in slaap, omdat het lichaam niet meer goed kan koelen. We maken een onderscheid tussen de temperatuur in ons lichaam (kerntemperatuur) en die van de huid (huidtemperauur). Om goed in slaap te vallen is het van belang dat je kerntemperatuur daalt, dit gebeurt door warme af te geven via de huid.  Als je omgeving te warm is, kan je lichaam de warmte nergens kwijt.’

Dat betekent niet dat je lichaam na een enkele slapeloze nacht meteen slechter presteert, benadrukt thermofysioloog Daanen. ‘Maar na een slechte nacht denken mensen wel eerder dat ze tot minder in staat zijn. Als je het warm hebt en niet kunt slapen, kun je proberen jezelf te koelen. Als je niet extern kunt koelen – met een airco bijvoorbeeld, of een koude douche of ijsvest - kun je ook intern koelen door bijvoorbeeld geschaafd ijs met limonade voor het slapen te drinken. Het lichaam heeft ook een tegenreactie op de verkoeling door weer iets op te warmen, maar over het algemeen is het koelende effect groter.’

Somnoloog Verbeek ontraadt de koude douche. ‘Daardoor vernauwen je bloedvaten op de huid en kan je de warmte nog moelijker kwijt, een lauwe douche is beter.’ Ze heeft nog een tip: leg een fles met bevroren water voor je waaier. ‘Zo blaas je koude lucht de ruimte in en kan je lichaam afkoelen’.

Toen Levi bij zijn verhuurder aan de bel trok om te onderzoeken of er geen zonwering of airco in zijn huis zou kunnen worden geplaatst, kreeg hij nul op het rekest. Hij zou zelf een airco aan moeten schaffen of een zonwering moeten laten plaatsen. Veel geld heeft hij alleen niet. Als beeldend kunstenaar waren er door de pandemie maar weinig mogelijkheden om zijn werk tentoon te stellen en valt hij onder de TOZO-regeling voor ondernemers.

Het dichtst bij een échte oplossing kwam Levi toen hij genoeg had gespaard voor de aanschaf van een mobiele airco met slang. Niet lang daarna werd zijn hond in één maand drie keer ziek: eerst kreeg hij buikproblemen door het drinken van vies water in het park, toen kreeg hij een oorontsteking en vlak daarna werd hij nog eens gebeten tijdens het uitlaten. Tegen de airco kon hij wel gedag zeggen en de moed zonk hem opnieuw in de schoenen. Sindsdien richt hij zich weer op ‘budgetoplossingen’ die het een paar graden koeler maken.

Net als Levi zien we in veel reacties vormen van machteloosheid, stress en in sommige gevallen zelfs depressie terug. Indirect kan hitte zorgen voor prikkelbaarheid en zelfs agressie, zegt VU-onderzoeker Daanen. ‘Tijdens hete periodes kun je bijvoorbeeld ook zien dat de criminaliteit toeneemt. Mensen kunnen hun warmte moeilijk kwijt en gaan zweten. Het bijkomende gevoel van ongemak zou hen dan agressiever maken. Maar dit is maar een theorie, waar vooral psychologische oorzaken voor gezocht moeten worden.’

Wat we wel al zeker weten, is dat medicijngebruik de thermoregulatie van ons lichaam kan verstoren. Ouderen en chronisch zieken hebben bijvoorbeeld meer last van hoge buitentemperaturen omdat hun temperatuurregulatie vermindert. Antipsychotica, medicijnen voor hart- en luchtaandoeningen, anticholinergica (medicijn voor onder andere Parkinsonpatiënten): allemaal staan ze op de lijst van medicijnen waarmee moet worden opgepast bij warm weer, opgesteld door de Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie (KNMP). ‘Veel medicijnen, zoals plastabletten, verstoren de vochthuishouding’, zegt Annemieke Horikx, apotheker bij het KNMP. ‘Bij hitte moet je daar dus mee oppassen. Tijdelijk afschalen is dan het advies dat wij meegeven.’

Door het uitblijven een hittegolf zoals in de afgelopen jaren, is Levi deze zomer redelijk ongeschonden doorgekomen. Maar hij blijft zoeken naar goedkope manieren om in het geval van een nieuwe hete periode, comfortabel te kunnen leven. De thermische nooddekens voor zijn ramen wil hij vervangen door aluminiumfolie, wat hopelijk meer zonlicht reflecteert. Het vinden van een duurzame oplossing blijft vooral een ‘financiële kwestie’. Zijn hoop is gevestigd op zijn woningcorporatie, maar of die snel met een oplossing kan komen betwijfelt hij.  ‘Ik zou het prima vinden als de huur verhoogd zou worden om daarmee het gebouw te kunnen aanpassen. Op de bovenste verdieping heb ik veel last van de hitte, maar voor mijn benedenburen geldt dat minder. En zie hen maar eens te overtuigen.’

De verhuurder van Levi, Rochdale, zegt dat Levi heeft verzocht om zonwering en als dat niet mogelijk was een airco te laten plaatsen. Het verzoek voor een airco werd in verband met mogelijk geluidsoverlast geweigerd. Een zonnescherm zou wél mogen worden geplaatst door deskundigen, maar wel op eigen kosten. Levi bevestigt dit, maar geeft aan dit niet zelf te kunnen betalen. Verder geeft Rochdale aan dat ze niet merken dat er sprake is van toenemende hittestress in het pand waarin Levi woont. 'In onze statistieken is dat niet terug te vinden', zegt een woordvoerder.

Met medewerking van Astrid Vermeer, Daan Stoop en Edwin van de Scheur