De Nederlandse overheid weet al meer dan vijf jaar dat Vietnamese kinderen uit de beschermde opvang verdwijnen. Ook zijn signalen van mensensmokkel en mensenhandel duidelijk gemeld bij officiële instanties. Dat blijkt uit kwartaalrapportages van de beschermde opvanglocaties Jade en Xonar die in handen zijn van Argos en Lost in Europe.

Toenmalig staatssecretaris Mark Harbers verklaarde in 2018 nog tegenover de Tweede Kamer geen informatie te hebben ‘dat een smokkelnetwerk betrokken is bij de verdwijning van minderjarige Aziatische migranten’. Jade Zorggroep noemt het verdwijnen van de Vietnamese jongeren echter al in de tweede kwartaalrapportage van 2015 een ‘trend’. Jade was op dat moment verantwoordelijk voor de beschermde opvang van minderjarige asielzoekers die een groot risico lopen om slachtoffer te worden van mensenhandel, of dat al zijn. 

‘Dit is een groep waarbij het MOB-percentage (het percentage dat ‘met onbekende bestemming’ verdwijnt, red.) 100% is’, rapporteerde Jade aan het Centraal Orgaan Opvang Asielzoekers (COA), na een jaar waarin alle Vietnamese jongeren spoorloos uit de opvang verdwenen. De medewerkers wilden weten hoe hiermee om te gaan. ‘Het is een groep die zeer moeilijk te “deprogrammeren” is. [...] ‘We proberen deze groep zo lang mogelijk in de Beschermde Opvang te houden om zoveel informatie te kunnen verzamelen wat doorgegeven wordt aan het EMM (Expertisecentrum Mensensmokkel en Mensenhandel, red.).’

Smokkelaars voor de deur

In het tweede kwartaal van 2015 verdwenen vier Vietnamese meisjes uit de opvang van Jade.  Daarbij zagen de medewerkers duidelijke signalen van mensenhandel. De meisjes hadden ‘bruine koffers van hetzelfde merk bij zich, veel contant geld, telefoons zonder simkaarten. Twee meisjes hadden sexy lingerie in de koffers. Ze verfden hun haren voor vertrek.’

De beschermde opvang nam allerlei maatregelen in de hoop verdwijningen te voorkomen: er werd een stagiaire met een Vietnamese achtergrond toegevoegd aan het team medewerkers, er is extra inzet van nachtwakers en beveiligers. De jongeren werden bij elkaar geplaatst of juist uit elkaar geplaatst. In 2016 rapporteerde Jade Zorggroep: ‘Al deze inzet heeft niet kunnen leiden tot het voorkomen van verdwijningen.’ Daarbij trok de opvang een “voorzichtige conclusie”: ‘de druk op de jongeren moet groot zijn, althans als er een ophaalafspraak is, want de jongeren gaan erg ver tijdens het verdwijnen.’

In de jaren erna werd ook nog ‘thuisonderwijs’ uitgeprobeerd. Vietnamese jongeren die binnenkomen worden door mentoren meteen ‘geconfronteerd met wat hen in Engeland mogelijk te wachten staat’, met behulp van filmpjes van dwangarbeid op cannabisplantages en in nagelstudio’s. Ook dat hielp niet. ‘Continu inzet, voor een langere periode, met nachtwakers, beveiligers blijkt financieel echter niet mogelijk.’
© Sophia Twigt / Argos

Ook in volgende kwartaalrapportages besteedde de Jade Zorggroep veel aandacht aan de verdwijningen van Vietnamese jongeren. Medewerkers zagen de mensensmokkelaars letterlijk voor de deur staan. ‘Ophaalauto’s komen vrij dicht bij de locaties zodat de jongeren vrij snel van de locatie weg kunnen komen.’ Een andere auto reed uit de bosjes het grasveld voor de opvang op. Twee meisjes stapten in. Het gebeurde zo snel dat ‘de mentor en de buurvrouw van het verpleeghuis het kenteken niet konden zien’.  Van weer een andere auto werd wel een kenteken genoteerd. Er zaten drie Aziatische mensen in. De politie heeft deze auto zelfs aangehouden en in het navigatiesysteem gekeken. ‘Daarin zijn 2 adressen gezien: van [locatie beschermde opvang in Noord-Nederland] en Xonar (de opvanglocatie in Limburg, red.)’

De opvanglocaties meldden dat op camerabeelden te zien was ‘dat er zelfs hulp van buitenaf is georganiseerd. In de nacht werden er spullen door het slaapkamerraam naar binnengebracht.’ Op beelden van Xonar is te zien dat ‘de Vietnamese meisjes op blote voeten wegrennen van het terrein’. 

Opgesloten in Duitsland

In Duitsland is begin deze maand een mensensmokkelnetwerk opgerold. De politie vermoedt dat zij zeker 160 Vietnamezen naar Duitsland hebben gesmokkeld. De Vietnamezen werden volgens Europol vastgehouden en gedwongen tot onbetaalde arbeid om hun schuld aan de mensensmokkelaars af te betalen. Dat gaat meestal om bedragen van 5000 tot 20.000 euro per persoon.

Lost in Europe-journalist Adrian Bartocha van de RBB in Duitsland was bij de arrestaties aanwezig. Zijn verslag kijk je bij de RBB. 

Tweede Kamer verkeerd ingelicht

Uit de kwartaalrapportages van de beschermde opvang blijkt dat de Vietnamezen ook in 2017 en 2018 onderwerp waren van het Ketenpartners Overleg Beschermde Opvang (KOBO). Er zijn acties genomen richting de lokale politie, het team mensenhandel Noord, het Expertisecentrum Mensenhandel en Mensensmokkel (EMM) en de International Organization for Migration (IOM).

De informatie in de kwartaalrapportages staat haaks op de verklaringen van staatssecretaris Mark Harbers van Justitie en Veiligheid tegenover de Tweede Kamer. Toen Argos in 2018 ontdekte dat in vijf jaar zeker zestig Vietnamese kinderen vermist raakten, zei hij dat ‘op dit moment bij uitvoeringsorganisaties geen informatie bekend is dat een smokkelnetwerk betrokken is bij de vermissing van minderjarige Vietnamese migranten.’

Pasadena-onderzoek

Ook refereerde de staatssecretaris meermaals aan het politieonderzoek PASADENA. Harbers: ‘In het verleden uitgevoerde onderzoeken naar mensenhandel en/of smokkel van minderjarige Vietnamezen die uit de beschermde opvang in Nederland waren verdwenen hebben niet geleid tot de vaststelling van strafbare feiten.’ In daaropvolgende Kamerdebatten benadrukte de bewindsman dat er ‘te weinig opsporingsindicaties’ zijn voor mensenhandel en ook voor mensensmokkel. 

Uit de kwartaalrapportages blijkt echter dat het PASADENA-onderzoek nog geen twee maanden heeft geduurd. Half februari 2016 bezochten twee rechercheurs de beschermde opvang om informatie te verzamelen ter voorbereiding van het onderzoek. In de tweede helft van april kregen de medewerkers van de opvang bericht dat het onderzoek was stopgezet. 

Ook is in de rapportages te lezen dat de politie tijdens dat korte onderzoek – anders dan de staatssecretaris meldde – heeft geconstateerd dat ‘mensensmokkel wel duidelijk is’. Georganiseerd vanuit Vietnam. ‘Om hierover een samenwerking met Vietnam aan te gaan is heel erg lastig, zo niet onmogelijk. Hierdoor heeft men besloten dit onderzoek stop te zetten.’

Maart vorig jaar vroeg de complete Tweede Kamer om een onderzoek naar de verdwijningen van Vietnamese kinderen uit de beschermde opvang. Dit onderzoek is uitgevoerd door het Expertisecentrum Mensensmokkel en Mensenhandel (EMM). ‘Het is belangrijk om een duidelijk beeld te hebben van het probleem voordat eventuele maatregelen worden genomen’, aldus staatssecretaris van Justitie en Veiligheid Ankie Broekers-Knol in antwoord op Kamervragen in februari dit jaar. De resultaten van dit onderzoek worden volgens Broekers-Knol uiterlijk deze week aan de Tweede Kamer verstrekt.

Ook tijdens het EMM-onderzoek verdwenen nog veelvuldig Vietnamese jongeren. ‘Eind mei zouden drie Vietnamese jongens geplaatst worden’, staat in de tweede kwartaalrapportage van opvanglocatie Xonar. ‘Deze zijn echter voordat zij bij de BO aankwamen uit de taxi gestapt en niet meer teruggevonden.’ In de derde kwartaalrapportage staat een vergelijkbaar incident. In juli waren drie Vietnamese jongens per taxi onderweg naar de opvang van Xonar. ‘Later die dag belde de taxichauffeur met de mededeling dat de jongeren bij een stoplicht uit de taxi weggerend waren. De jongeren hadden hun geld en telefoons nog in eigen beheer en deze vanuit Ter Apel meegekregen.’

Het Algemeen Dagblad berichtte over twee meisjes en vier jongens die in augustus wegliepen uit de opvang in Limburg. De medewerkers hadden al de hele dag het vermoeden dat de groep er vandoor zou gaan, maar konden en mochten hen niet tegenhouden. Een zoektocht van de politie, met behulp van een helikopter, leverde niets op.

Overleden jongen hielp politie

Op 11 oktober verdwenen opnieuw twee Vietnamese jongens uit de beschermde opvang in Limburg. ‘Het vertrek kwam relatief onverwacht en heeft veel indruk gemaakt op zowel de overige twee bewoners als op de mentoren.’ Deze jongens verbleven al langer in de opvang. ‘Bij de verdwijning van hun landgenoten eerder dit jaar besloten zij om te blijven en zelfs aangifte te willen doen. Eén jongere is zelfs bereid geweest in gesprek te gaan met AVIM (vreemdelingenpolitie) om informatie te verstrekken over de route van de vertrekkende groep.’ 

Een van deze jongens is na zijn vertrek om het leven gekomen. Hij was een van de 39 Vietnamezen die dood werden aangetroffen in een koelcontainer van een vrachtwagen in het Britse Essex. De temperatuur aan boord van de afgesloten container was opgelopen tot meer dan 38 graden. Er ontstond paniek. De mensen aan boord kregen geen lucht. De binnenkant van de container zit vol bloederige handafdrukken. 

 ‘De vermissing en het vermoedelijke overlijden van een van de twee verdwenen Vietnamese jongens heeft veel impact gehad op zowel de andere jongeren als de mentoren’, rapporteert Xonar aan het COA. ‘Bij mentoren waren gevoelens van machteloosheid (en wellicht ook zingeving van de opvang van deze jongeren). (…) Een van de mentoren heeft professionele nazorg ontvangen omdat zij te veel persoonlijke verantwoordelijkheid voelde voor de verdwijningen en daardoor kort in verzuim kwam.’ 

Lees hier de reactie van het ministerie

Waarom zei de staatssecretaris dat er bij uitvoeringsorganisaties geen informatie bekend was dat een smokkelnetwerk betrokken is bij de vermissing van minderjarige migranten? Hou verhoudt dat antwoord zich tot de informatie in de kwartaalverslagen van de beschermde opvang? En wat vindt de staatssecretaris ervan dat er het afgelopen jaar opnieuw meer dan tien Vietnamezen uit de beschermde opvang verdwenen?

Een woordvoerder reageert namens de huidige staatssecretaris Ankie Broekers-Knol van Justitie en Veiligheid:

‘Amv’s (Alleenstaande minderjarige vreemdelingen, red.) bij wie op voorhand een risico op verdwijning bestaat worden in de beschermde opvang geplaatst. In de beschermde opvang vindt extra beveiliging en toezicht plaats om de amv’s binnen de opvang te beschermen tegen personen met kwade bedoelingen. Tevens wordt in de beschermde opvang gebruik gemaakt van een multidisciplinaire risicoanalyse van de kwetsbaarheden van de betreffende amv’s. De amv’s kunnen de beschermde opvang wel verlaten indien zij dit echt willen, omdat het geen gesloten opvang is.

Omdat de vermoedens voor mensensmokkel en mensenhandel sterk blijven, zijn er recentelijk twee nieuwe onderzoeken afgerond over het vertrek met onbekende bestemming van amv’s (waaronder Vietnamese amv’s) uit de (beschermde) opvang. De uitkomsten hiervan met een reactie van de staatssecretaris zullen binnenkort aan de Kamer worden gestuurd.’

Het ministerie stelt dat onderzoeken niet geleid hebben tot de vaststelling van strafbare feiten. ‘Onderzoek heeft niet geleid tot concreet bewijs voor de betrokkenheid van een specifiek smokkelnetwerk bij het vertrek van Vietnamese amv’s uit de beschermde opvang. […] Verder had het onderzoek onvoldoende opsporingsindicaties mensenhandel opgeleverd.’

Aanhoudingen voor mensensmokkel

Bij het OM en de Koninklijke Marechaussee is mensensmokkel door Vietnamezen sinds 2017 zeker bekend. Toen hielden zij drie verdachten van Vietnamese herkomst aan na een tip uit Frankrijk. In januari dit jaar werden twee verdachten door de rechtbank in Zwolle veroordeeld. In het dossier is te lezen dat een van de verdachten in 2016 drie meisjes en een jongen (twee minderjarig) van Frankrijk naar Nederland smokkelde. Ook blijkt uit de telefoongegevens dat hij belde met een meisje in de Beschermde Opvang van Jade. Een paar maanden eerder, in de nacht van 15 op 16 juni 2016, verdwijnt een minderjarige jongen uit de beschermde opvang in Rolde (Drenthe), terwijl L.’s telefoon opnieuw in de buurt is. De verdachten bezitten ook meerdere wietplantages. Hier lees je het hele verslag van de verdwijning van Hong, Bao, Huong en Thi.