De LP Rhythms Of Freedom werd oorspronkelijk uitgebracht door Varagram, het label van de Nederlandse publieke televisie en radio-omroep Vara. Deze zeldzame live-opnames werden opgenomen in December 1987 tijdens het festival Culture in Another South Africa in Amsterdam. Dit festival bracht musici uit het ‘andere Zuid Afrika’ tegen de apartheid bijeen, onder wie uiteenlopende artiesten als The Genuines, Ntsikane, Sabenza en de African Jazz Pioneers. Samen verzorgden zij een serie unieke concerten in het Muziektheater, de Melkweg en Paradiso in Amsterdam.
Zaterdag 26/7/14 was Eddy de Clercq zomergast op Radio 6. Vier uur lang Zuid-Afrikaanse muziek.
muziek & de strijd voor vrijheid
township jive & mbanqanga
Het was tevens een aanklacht tegen het wrede apartheidsregime die de zwarte en gekleurde bevolking in die dagen uitsloot van burgerrechten en tot slavernij dwong in een onmenselijk systeem. Omdat apartheid zwarte en gekleurde mensen vanwege hun afkomst en huidskleur als inferieur, minderwaardig beschouwden, hebben zwarte Zuid-Afrikaanse musici nooit de kansen gekregen die hun toekwamen. Toch wisten de Zuid-Afrikaanse jazz, township jive, mbanqanga en andere muzikale stromingen hun weg te vinden naar de clubs en zaaltjes in de townships. Enkele groten vonden erkenning in het buitenland waar ze vrijwillig in ballingschap gingen. In 1994 werd Apartheid afgeschaft en veranderde het land met de vrijlating van Mandela en het aan de macht komen van zijn ANC partij in een democratisch Nieuw Zuid Afrika.
grootvaders
Hedendaagse sterren als Abdullah Ibrahim, Jonas Gwangwa, Hugh Masekela en Miriam Makeba hebben het vak geleerd van de African Jazz Pioneers, de oorspronkelijke Grootvaders van South African Jazz. Deze band vormt geen permanente vaste groep, maar speelt in steeds wisselende combinaties, eerst in Johannesburg en andere steden in de Transvaal, later ook op internationale podia. De groep bestaat al heel lang, zo was saxofonist Ntemi Piliso bijvoorbeeld in 1955 al aanwezig op jamsessies in Sophiatown, de beroemde wijk in Johannesburg waar een typische smeltkroes van culturen en kleuren vreedzaam met elkaar samenleefde. Wat daar op kleine schaal gebeurde werd een model voor het hele land, althans dat was de droom van velen. De zeer populaire Amerikaanse swing die oorspronkelijk diende als voorbeeld wordt in de Zuid Afrikaanse muziekstijlen Marabi en township jazz nog versterkt door de rauwe sound van de African Jazz Pioneers.
kaapse klopse stijl
De Genuines is een vierkoppige band uit Kaapstad (Ian Herman, Hilton Schilder, Gerard O'Brien en Mac McKenzie) die de traditionele 'Kaapse Klopse-muziek’, gespeeld tijdens de kleurrijke carnavals optochten op 1 januari in Kaapstad, verwerken in een rock-en funk-mutant. Ook een jazz artiest als Abdullah Ibrahim heeft toegegeven sterk beinvloed te zijn door de ophitsende rauwe Kaapse Klopse stijl.
goema, funk en kwela
Brutaal uitdagend en soms sensueel, gebruiken de artiesten op Rhythms of Freedom hun muziek als wapen om openlijk het apartheid systeem in hun land te bestrijden. Het zijn over het algemeen politiek bewuste muzikanten met een duidelijke voorliefde voor ‘goema’: de levendige, vrolijke muziek van Kaapstad. De teksten zijn een mix van Engels en Afrikaans, grappige verhaaltjes welke ook wel 'moppies' worden genoemd.
Andere artiesten op dit album zijn Ntsikane, een percussiegroep uit Kaapstad en Sabenza; Basil 'Mannenberg' Coetzee die wordt vergezeld door Paul Abrahams, Paula Goldstone, James Kirby en Tich Arendse. Sabenza speelt niet alleen jazz; zelfs goema, funk en traditionele kwela duiken eveneens op in hun muziek. Coetzee verwoordt het zo: 'Kijk broer, de censuur van het apartheid systeem zou ons enkel in hokjes duwen als xhosa, zoeloe, sotho, bruin, wit en ga zo maar door, maar we geloven dat we allen één zijn. Blank en zwart, gekleurd of niet, wij zijn allen Zuid-Afrikanen en via onze muziek proberen we die boodschap door te geven.'
Alleen in Zuid Afrika kan ik zijn wie ik ben: een blanke Zuid-Afrikaan.
literatuur en de strijd voor vrijheid
Nadine Gordimer, de met een Nobelprijs gelauwerde grande dame van de Zuid-Afrikaanse literatuur, verborg leden van de partij die door de apartheidspolitie werden gezocht in haar huis in Johannesburg. Ze getuigde voor zwarte activisten die werden beschuldigd van het plegen van een aanslag en die de doodstraf boven het hoofd hing. Maar ook na het einde van de apartheid bleef ze activist.
Ze vond dat de regeringen van Mandela en Mbeki te weinig deden aan de strijd tegen aids. Toen hun opvolger, Jacob Zuma, werd vrijgesproken van verkrachting van een met hiv besmette vrouw en buiten de rechtbank een dansje deed, noemde Gordimer hem ‘een Hitler in een bierhal in Munchen’. Later liep ze voorop toen zijn regering een wet voorstelde die leek op die waarmee haar boeken werden verbannen onder apartheid.
Haar teleurstelling over het verschil tussen het Zuid-Afrika waar ze van droomde en het Zuid-Afrika waarin ze stierf, vatte ze mooi samen in haar laatste boek. In Een tijd als nooit tevoren beschrijft ze het leven van twee voormalige anti-apartheidsactivisten, blank en zwart, die met elkaar getrouwd zijn en als lid van de nieuwe middenklasse zich ongemakkelijk voelen over de criminaliteit en de politiek van het Nieuwe Zuid-Afrika. De blanke man wil emigreren naar Australia, zijn zwarte echtgenote niet. Het lijkt een denkbeeldig gesprek tussen die andere Nobelprijswinnaar J.M.Coetzee, die vertrok naar Australie, en Gordimer, die in Zuid-Afrika bleef. In de jaren tachtig flirtte ze nog met het idee naar Zambia te emigreren, maar na een verkennend bezoek realiseerde ze zich dat ze daar als Europeaan gezien zou worden.
Bron verslag Nadine Gordimer: NRC Handelsblad, Bram Vermeulen, 16 juli 2014
Zaterdag 26 juli, 20.00 - 0.00 uur, Radio 6
Vrije Geluiden met Eddy de Clercq