In de uitzending van 27 mei fluistert Giovanca iets in het oor van Mamadou Diabaté. Die speelt dan een riedeltje op zijn balafon (een soort xylofoon met kalebassen) gericht aan zijn broer Seydou Diabaté. Seydou loopt vervolgens naar drie glazen gevuld met frisdrank, bier en water, pakt het glas water en geeft het aan Mamadou. Zo demonstreert Mamadou hoe hij met de balafon kan 'praten'. Doorgestoken kaart? Absoluut niet! Linguïst Laura McPherson (Dartmouth College) heeft in Burkina Faso onderzoek gedaan naar deze 'surrogaat' taal. In haar artikel: The talking balafon of the Sambla: grammatical principles and documentary implications geeft ze een uitgebreide analyse.
Balafon talk
‘breng me een glas water’
McPherson legt in haar artikel uit hoe het werkt: de taal van de Sambla heet Seenku en is tonaal; de muzikant encodeert de tonale en ritmische aspecten van het Seenku en is in staat om concrete boodschappen door te geven. De Sambla zijn een kleine Mande gemeenschap in het Zuidwesten van Burkina Faso. Hier komt Mamadou Diabaté ook vandaan; hij is een belangrijke informant voor McPherson geweest. De balafon wordt gespeeld bij allerlei soorten gelegenheden. De balafon heeft een pentatonische toonschaal (4,5 octaaf groot), en er wordt alleen 'gepraat' met de hoge tonen; de midden- en de bastonen zijn er voor het ritme en het tempo.
namen van de tonen
1 bâ̰a̰-ɲȁ lit. ‘balafon-mother’
♭3 jîo-bȁ̰a̰-dȅn lit. ‘fetish-balafon-key’
3 bâ̰a̰-ɲȁ-gṵ̏-nɔ̰̏ lit. ‘the one under the balafon-mother’
5 tərɔ́n-tərɔ́n (no translation)
6 səràkùa-kɔ̀-nɔ̰̀ lit. ‘the one above the sərakua’
(8 sərȁkȕa (no translation))
© Laura McPherson
De methodiek die McPherson toepast in haar artikel is alleen bedoeld om de grammaticale principes in kaart te brengen. In de tabel hiernaast kun je bijvoorbeeld precies zien welke tonen er zijn gespeeld en hoe lang de tonen duren bij de frase: 'Ik wil geen varken kopen'. Het spelen en 'praten' op de balafon wordt mondeling overgedragen. Mamadou Diabaté vertelde dat hij van zijn vader, die heel streng was, de hele dag op één bepaald patroon moest oefenen. En dat ongetwijfeld iedere dag. De muzikanten kunnen alles zeggen met de balafon, maar de meeste niet-muzikanten kunnen niet alles verstaan. Voor de balafonist is het een taboe om te vertalen wat er op de balafon is gezegd. Als er een gesprek plaatvindt tussen een balafonist en een luisteraar, dan reageert de luisteraar met de normale gesproken taal. Dat kun je mooi zien in de documentaire van Lorenzo Ferrarini.
©
Laura McPherson
Documentaire: The Sambla Baan
The Sambla Baan is een documentaire uit 2013 over de muziek van de Sambla. De visuele antropoloog Lorenzo Ferrarini heeft samen met etnomusicoloog Nicola Scaldaferri een jaar gefilmd bij de families Konaté en Traoré in Karankasso Sambla (Burkina Faso). De documentaire laat zien welke functie de balafon heeft in de gemeenschap. Hoe de balafon wordt gemaakt - de toetsen komen van een afgestorven boom. Hoe de kalebassen onder de toetsen worden bevestigd en waar dat gezoem vandaan komt. In het fragment hieronder zie je een balafonist die speelt terwijl er gewerkt wordt op het land. In het tweede fragment zie je hoe er gecommuniceerd wordt tussen een balafonist en iemand die een verzoeknummer heeft.
Klik hier als je meer wilt weten over dit project.
©
Charlie Crooijmans / VPRO Vrije Geluiden