Het allereerste udfestival, georganiseerd door het Amsterdam Andalusisch Orkest, gaat op 14 oktober van start. Wereldberoemde muzikanten als Rabih Abou-Khalil, Dhafer Youssef en Omar Bashir treden her en der in het land op. Ook udspelers die al geruime tijd in Nederland wonen zoals Mehmet Polat, Haytham Safia en Nizar Rohana zijn van de partij. Ieder met zijn eigen stijl, traditie en specialisme. Om het werk en de speelstijl van de Palestijnse udspeler en componist Nizar Rohana beter te leren kennen heb ik hem met hulp van Arabische muziekkenner Hatim Suleiman, enkele vragen gesteld via Skype; op dat moment zat hij bij zijn ouders in Haifa, Israël.

Zijn interesse en nieuwsgierigheid naar muziek werd al vroeg gewekt door zijn muzikale ouders die zelf een instrument bespelen. Ook schalde de klassieke Arabische muziek van Um Kalthoum in de huiskamer en elke vrijdag keken ze op tv naar een Egyptische film waar veel muziek in zit. Maar net als iedereen die in de jaren tachtig is opgegroeid, kwam Nizar in aanraking met de popcultuur van MTV. Nizar begon op zijn elfde te spelen op keyboards en piano, en popmuziek bleek een opening te bieden naar westerse klassieke muziek. De Arabische muziek bleef altijd een grote rol spelen en op zijn 13e begon hij de snaren te beroeren van de ud.

Maar wat hem nou als componist het meest heeft beïnvloed weet hij niet precies. “Mijn muziek klinkt als Arabisch klassiek, maar compositorisch kijk ik naar de westerse muziek. Niet zozeer technisch maar filosofisch.” Nizar refereert aan Bach: “De manier waarop Bach met zijn thema’s werkt in preludes en fuga’s vind ik mateloos interessant. Ook qua vorm, hoe Beethoven, Brahms, Haydn, Mozart en Chopin daarmee omgingen... Ik heb er geen les in gehad maar ik heb er veel naar geluisterd.”

Moderne Arabische muziek
Maar wat nog veel belangrijker is, en waar volgens Nizar nauwelijks over wordt gesproken, is het 'westers' worden van de Arabische muziek na de Eerste Wereldoorlog. De vader van de moderne Arabische muziek is de Egyptische zanger en componist Sayed Darwish (1892 – 1923). Westerse muziek heeft al geklonken in de tijd van Napoleon en onder Britse overheersing, maar Darwish heeft het DNA van de Arabische melodie veranderd door westerse melodische figuren te adopteren. Later deden ook westerse instrumenten hun intrede. In de jaren zestig waren de elektrische gitaar en de saxofoon reuze populair. Voor Nizar die opgroeide met Um Kalthoum inclusief elektrische gitaar en strijkers hoorde dit gewoon bij de klassieke muziek.

De opvolger van Sayed Darwish is Mohamed El Qasabgi (1892 – 1966), een van de eerste componisten van Um Kalthoum. Als udspeler bleef El Qasabgi in haar ensemble tot aan zijn dood. Hij ontwikkelde geen solocarrière, maar improviseerde in de intermezzi op de maqam (Arabische modi). Deze improvisaties heten taqsim. Instrumentale muziek is vrij nieuw in Arabische muziek, want zij werd gedomineerd door vocale muziek. Degene die in taqsim excelleerde is de Irakese udspeler Munir Bashir (1930 – 1997); zijn zoon Omar Bashir speelt ook op het udfestival.

Het componeren van instrumentale muziek is echt een nieuw genre. Voor Nizar zijn de taqsim van El Qasabgi’s revolutionair. Door zijn soli te analyseren wil hij zich als improvisator ontwikkelen. Zoiets is niet op de conservatoria te leren.

In de lijn van Sayed Darwish en Mohamed El Qasabgi
Nizar probeert zich als udspeler te onderscheiden door trouw te blijven aan de traditie van Mohamed El Qasabgi en Sayed Darwish en tegelijkertijd hedendaags te klinken. Een onvermijdelijke consequentie van de ud in de concertzalen is het pronken van virtuositeit, waarbij duidelijk gitaartechnieken worden aangewend. Nizar heeft daar niets op tegen maar hij gaat niet mee met deze stroming. “Mijn filosofie om muziek te componeren is om het pad te volgen van mij voorgangers om hedendaagse relevante muziek te maken”.

Ook de term fusie is alomtegenwoordig in het nieuwe millennium. Vaak komen stijlen bij elkaar die een beetje schuren. Zelfs Nizar houdt zich bezig met fusie want in zijn trio zit een Hongaarse contrabassist, maar de ud en de contrabas klinken juist harmonieus. "Het is een natuurlijk proces van het samengaan van de Arabische en de westerse cultuur."

Op Furat zijn alle nummers door Nizar gecomponeerd. Het nummer Jurjina Bayati wijkt af doordat het een 10/8 maatsoort heeft, wat populair is in de Irakese muziek. Voor Nizar was dit een uitdaging, omdat in de Arabische muziek 4/4 of 2/4 gebruikelijk is. Het is de enige verwijzing naar Irak want Furat (Eufraat) verwijst niet naar het land maar naar de flow van de muziek die doet denken aan de rivier. Er staat één cover op het album namelijk Samāi Muḥayyar van de Ottomaanse componist Tanburi Cemil Bey (1873 – 1916). Ottomaanse muziek is van grote invloed geweest op de Arabische muziek. Het repertoire van Cemil Bey is heel populair in de Arabische wereld en nog altijd tijdloos. Nizar heeft er alleen een baslijn bij gearrangeerd.

Op het udfestival gaat het trio van Nizar stukken spelen van zijn album Furat, en ook van zijn eerste album Sard, en een nieuw stuk. Het concert speelt zich af op 21 oktober in de Meervaart en op 22 oktober in RASA.

Hier kun je het hele programma zien van het festival.