Zonnestraal, drempels tussen lucht en aarde
VPRO, 13 maart 1994
Documentaire van Kiki Amsberg over het voormalige tbc-sanatorium en latere
ziekenhuis Zonnestraal, op de grens van Hilversum en
Loosdrecht. Oude socialistische idealen van de stichter "Ome
Jan" van Zutphen gaan samen met de ideeën van architect Jan
Duiker over helderheid en techniek van het Nieuwe Bouwen.
Op 12 juni 1928 werd het tbc-sanatorium Zonnestraal geopend,
gebouwd volgens inzichten waarin genezing, wonen en arbeid
samengaan. Oorspronkelijk bestemd voor zieke (familieleden
van) diamantbewerkers die aan TBC leden. Het gebouw is
bekostigd uit de opbrengsten van koperen stelen, een
afvalproduct van de diamantindustrie. Na een conflict in 1905
over het eigendom van de stelen, werden ze naar Jan van
Zutphen, secretaris van de Algemene Diamantbewerkers Bond
(ANDB) gebracht, waarna "Het Koperen Stelenfonds" de
financiële basis vormde van het sanatorium. De nu gesloten en
vervallen gebouwen, waren van 1957 tot 1991 in gebruik als
algemeen ziekenhuis.
INTERVIEWS (in en om de gebouwen) met:
- Aaltje Strouken-Ottema, oud-verpleegkundige, over haar zorg
voor de TBC-patiënten;
- Gerrit Dankers, ex-patiënt/nazorger, over Zonnestraal
tijdens WO II; verpleging in de boshutten; de revalidatie;
- Wessel de Jonge, architect, over de gebruikte
bouwtechnieken;
- Jan Piet Kloos, architect en medewerker van Duiker, over de
bouw van Zonnestraal;
- Salvador Bloemgarten, biograaf Henri Polak, over de invloed
van Polak op de diamantbewerkers, die hij hygiëne bijbracht;
- Wietske van Agtmaal, conservator Vakbondsmuseum, over het
koperen stelen conflict;
- Klaas Peys (Koperen Stelenfonds), toont een metalen bus
waarin de stelen verzameld werden en verklaart het gebruik
van de stelen;
- Arthur Hofmans, stiefzoon van Duiker, over zijn jeugd;
- ex-werkmeisjes Wieke, Anna en Lies, die elkaar weer
ontmoeten bij het zusterhuis.
OPTREDEN:
23:19:35 De Stem des Volks (op balcon Zonnestraal) met
socialistisch strijdlied.
SHOTS (kleur):
door het hele programma ext. en int. van Zonnestraal;
22:35:39 ext. en int. gebouw Diamantbewerkersbond van
architect Berlage; cu's van glas-in-lood ramen en
jugendstil-interieur;
22:49:07 huizen gebouwd volgens "De Amsterdamse School" en
"De Delftse School";
22:50:12 huizen in Den Haag, Scheveningen en tuinderswoning
in Aalsmeer ontworpen door Jan Duiker en Bernard Bijvoet;
23:17:26 bank met tekst: Dank aan "Ome Jan".
SHOTS/DUPES (zw/wit):
div. historische opnamen van Zonnestraal (ook dmv projectie
op muur van ziekenhuis); tbc-patiënten in bed; verpleegsters;
22:34:55 verpleegsters openen ramen van ziekenhuis; jongen in
wastobbe;
22:38:36 diamantbewerkers aan het werk;
22:39:36 Jan van Zutphen bij diamantslijpers;
22:41:04 + 22:43:27 Jan van Zutphen over het verzamelen van
de koperen stelen;
22:44:07 diamantslijper mengt olie met diamantslijpsel;
onderzoek van slijpsel in laboratorium; terugwinning van
diamantstof uit slijpselpoeder;
22:46:48 ANDB bijeenkomst en optocht (1919) met Polak en Van
Zutphen;
22:47:55 bestuur ANDB bezoekt toekomstig terrein Zonnestraal;
23:08:06 fragment uit film "Verpleging TBC patiënten aller
gezindten op Zonnestraal";
23:11:06 meubelmakers in revalidatieloodsen;
23:16:31 afscheid Van Zutphen als voorzitter van Zonnestraal.
FOTO'S:
- div. luchtfoto's en ext. van Zonnestraal;
- div. foto's van diamantbewerkers;
22:35:24 schilderij Henri Polak;
22:51:21 bouwtekeningen en ontwerpen van Zonnestraal;
22:02:03 familiefoto's van Duiker;
22:55:04 van Zutphen, Sajet, van Lier (directeur
Zonnestraal),
Merkelbach, Bijvoet;
22:57:11 + 23:00:15 bouw van Zonnestraal.