De spindoctor achter Poetin
Opkomst van ‘fake news’ in Rusland
Ik speelde een soort gokspel: het spel ‘De schitterende Poetin’. Poetin moest grandioos zijn. En hij was werkelijk in bijna alle gevallen grandioos. In Rusland kent iedereen deze man. Gleb Pavloski was de bedenker van de spelregels. Ruim tien jaar deed hij er alles aan om Poetin aan de macht te houden. Ik kan er geen spijt van hebben. Want ik stond er toen achter. Maar sommige dingen liepen erg slecht af. Dus ik kan nu achteraf en lafhartig zeggen: ‘sorry, dat heeft Poetin gedaan, niet ik.’ Maar eigenlijk is het ook mijn schuld. Want ik hielp mee. Het spel dat Pavloski en zijn vriendjes speelden was levensgevaarlijk. Ze schotelden ons een Poetin-sprookje voor. En wij russen, altijd gek op mooie verhalen slikten dat lang voor zoete koek. We hadden een wapen gecreëerd. Dat dacht ik althans. Een wapen waarmee we niets hoefden te vrezen. Maar nu is het wapen zelf angstaanjagend. Toen we wakker werden, was het te laat. Toen wist niemand nog het verschil tussen sprookje en waarheid. In Rusland hebben we twee verschillende woorden voor het begrip ‘waarheid’. Que betekenis zijn het twee verschillende dingen. Het eerste woord staat voor de feitelijke waarheid. En het tweede woord staat eerder voor een ideaal. In de Russische literatuur waarmee we allemaal zijn opgegroeid, ik ook, is de tweede ‘waarheid’ het belangrijkst. De eerste betekenis is minder belangrijk. Dus je kunt heel vaak liegen of andere slechte dingen doen bijvoorbeeld de tien geboden overtreden. Maar zolang je die tweede soort waarheid je doel is dan is het niet erg. Dan sta je in je recht. Wat Pavloski eigenlijk zegt is: het doel heiligt de middelen. Als voor jou de enige waarheid is dat alleen Poetin het land kan redden dan is alles geoorloogd om hem aan de macht te houden. Maar hoever gaat dat? Hoe weet je dan nog wat de echte waarheid is? Dat werd pas goed duidelijk toen vier flatgebouwen werden opgeblazen. Er vielen honderden slachtoffers. Poetin gaf de Tsjetsjenen de schuld. Hij beloofde wraak en wij russen stonden te juichen. Eindelijk een sterke man. We gaan die terroristen pakken. Overal, op vliegvelden, op wc’s. Als ze in het schijthuis zitten, maken we ze af in het schijthuis. Punt uit. Tot een paar dagen later in een vijfde flat verdacht wit poeder werd gevonden dat daar was neergelegd door Poetins eigen veiligheidsdienst. Toen wist niemand meer wie je moest geloven. Zat Poetin soms zelf achter de aanslagen? Alom sloeg de twijfel toe. Als het doel, zoals Pavlovski zei, alle middelen heiligt wie kun je dan nog vertrouwen? Pavlovski was inmiddels zo bekend dat hij zelfs een eigen pop kreeg in Koekli. En die pop fluisterde Poetin elke dag wel weer een nieuwe lading ‘fake news’ in. Al in de jaren ’90 liepen we in een aantal opzichten voor op de VS en Europa. In welke opzichten? Door nogal losjes met de feiten om te gaan. Maar we zagen dat niet als liegen. En al in de jaren ’90 van de vorige eeuw deed het idee opgang dat nieuw is wat wij vinden dat nieuws is. En ik ken de man die nu werkzaam is als een van Poetins ‘generaals’ bij de televisie. In de jaren ‘90 maakte hij onafhankelijke televisie. Hij vertelde me dat hij toen al iedere avond samen met de eigenaar van de zender onder het genot van een fles whisky bepaalde wat die avond nieuws werd, en wat niet. Wat vandaag nieuws was en wat morgen nieuws werd. Het was toen al een soort gedegenereerde propaganda. Maar het is gebaseerd op het idee dat nieuws datgene is wat wij bedenken. En soms is dat nieuws verzonnen. Goedenavond. Vanavond: wat wil Poetin met die bosbessen? We moeten ze plukken en op de boerenmarkt verkopen. Het zijn unieke beelden: een bergtocht van acht kilometer. Het zijn gewoon fitness-oefeningen. Hoe voelden de mannen die hem vergezelden zich? Dagen later heb ik nog steeds spierpijn. Heeft Poetin bewakers nodig? Beren zijn niet achterlijk. Zodra ze Poetin zien… Dmitri Peskov vertelt over het programma van de president en zelfs van wie hij houdt. Poetin houdt van kinderen, van mensen in het algemeen. Hij is een echt mensen-mens. Wat je op tv ziet is geen nieuws, maar een vervolgserie. Een dramaserie met één hoofdpersoon. Vladimir Poetin. Die met vijanden vecht, die gevaren trotseert. En Poetin kijkt er zelf naar op de tv. Hij bestelt de fabeltjes zelf en hij kijkt er daarna ook zelf naar. Hij gelooft dan dat het allemaal echt is. Het lijkt een beetje op de situatie met Trump in Amerika. Poetin bij ons, Trump daar. Klopt. Heeft Poetin gevoel voor humor? Hij maakt graag grappen, maar houdt niet van grappen over hemzelf. En dat was dan ook het probleem met het programma Koekli. Hij was daarin het mikpunt. Hij heeft dus wel gevoel voor humor maar daar is één uitzondering op. Als het over hemzelf gaat.