De val van Ceausescu
Roemenië als dictatuur
In 1989 wankelde het communisme in Europa op zijn grondvesten. De Berlijnse Muur viel. In Tsjechië voerde Havel zijn fluwelen revolutie door. In Polen zat vakbondsleider Lech Walesa sinds de zomer met Solidarność in de Poolse regering. Maar gek genoeg waren er in de laatste maanden van 1989 in Roemenië nog weinig tekenen die wezen op een op handen zijnde ommekeer. Bij het veertiende partijcongres, dat slechts een maand voor Ceausescu's dood plaatsvond, leek er nog niets aan de hand. Alle aanwezige partijleden klapten net als altijd braaf voor Ceausescu's nieuwe plannen. Ceausescu en het volk, Ceausescu en de PCR. Ceausescu regeerde 24 jaar lang Roemenië als een neo-Stalinistische despoot. Zijn beleid werd gekenmerkt door ad hoc besluiten, waaronder het volk danig te lijden had. En door megalomane bouwprojecten waarmee hij internationaal aanzien hoopte te verwerven. Zo liet hij bijvoorbeeld een groot deel van Boekarest platgooien om er een immens parlementsgebouw en een zeven kilometer lange boulevard voor in de plaats te zetten. Iedere dag kwamen er mensen op de bouwplaats om. Het leger werkte hier non-stop. En alles moest natuurlijk heel snel, gehaast gebeuren. Ceausescu had nog maar weinig tijd, zoals we nu weten. Zo woonden er mensen in dit gebied die pas als de bulldozers kwamen, wisten of hun huis bleef staan of niet. Een kennis van mij was theaterdirecteur. Hij had altijd zijn koffers klaarstaan want niemand wist waar en wanneer dit sloopproject zou ophouden. Toen Ceausescu stierf, was dit project nog lang niet afgerond. Tot op de dag van vandaag is veel grond waar oude huizen zijn gesloopt nog onbenut. Sorin Antohi heeft net als de meeste kritische intellectuelen onder Ceausescu nooit veel rijkdom gekend. Hij neemt ons mee naar de villa in Boekarest, waar de Ceausescu's woonden. Het contrast met de omstandigheden van de gewone burgers in de jaren 80 is immens. Als je geen tandpasta, boter, melk, brood, vlees kunt kopen en niet in de eerste levensbehoeften kunt voorzien, wordt het leven moeilijk. En daar waren de mensen voornamelijk mee bezig van 1978, 1979 tot 1989. Het werd elke maand, elk jaar erger. Eind jaren '80 was het dieptepunt bereikt. Je zat in de kou. Ik had een elektrisch radiatorkacheltje. Maar meestal was de stroom afgesloten. En als er dan weer stroom was, kon je twee uur tv kijken naar Ceausescu en z'n prachtige projecten en geweldige prestaties. Ceausescu leek de maand ervoor nog vast in het zadel te zitten, maar in een tijdsbestek van enkele dagen zou alles veranderen. Een opstand in het westen van Roemenië sloeg over naar Boekarest. Ceausescu, die zich totaal niet bewust leek van de situatie in het land, hield op 21 december zoals altijd een publieke redevoering op het bordes van het partij-gebouw. Maar ineens begonnen mensen te roepen en de vlam sloeg in de pan. Stilte! Stilte! Kom terug, kameraden. Blijf rustig. De verbijstering en het ongeloof op het gezicht van Ceausescu was tekenend. Gewend als ie was aan een applaus, zoals nog geen maand eerder bij het partijcongres, kon hij deze publieke afwijzing gewoon niet bevatten. En het werd nog erger, want de volgende dag werd het partij-gebouw door demonstranten bestormd en Ceausescu moest vluchten. Hij werd overgebracht naar een kazerne ten noorden van Boekarest. Op 25 december werd er in een geïmproviseerd zaaltje een haastig proces tegen hem en zijn vrouw opgezet. Een proces dat nog geen twee uur zou duren. Hier stond de tafel, met daarachter de vijf mensen die hem berechtten. Hier stond de tafel met de assistenten. Hier zat zij, en hier hij. Sta op alsjeblieft. Lees de grondwet maar. Die heb ik gelezen. Het volk dat voor zijn land vecht zal stand houden tot deze bende van volksverraders uitgeschakeld is. De bende die in samenwerking met het buitenland deze staatsgreep beraamd heeft. Na het proces is het tribunaal daar naar binnen gegaan. En binnen een minuut hebben ze het doodvonnis geveld. Sta op. Nee. Wij zijn maar gewone mensen. In de naam van de wet en van het volk verklaart dit geheime tribunaal unaniem dat de beklaagden, Nicolae en Elena Ceausescu worden veroordeeld tot de hoogste straf. Zijn jullie bang voor het volk? Kinderen toch. Ze kwamen uit die deur. Er was een woordenwisseling met een soldaat. Zij schold de soldaat uit en hij haar ook. Hij zei tegen haar: je bent er geweest. Ze werden hierlangs gevoerd tot aan die muur. Ze werden tot hier meegevoerd en met het gezicht deze kant op gekeerd. De soldaten liepen twee, drie meter naar achteren. Ze hielden het geweer op heuphoogte en hebben allemaal een magazijn leeggeschoten. Een magazijn heeft dertig kogels. Niemand mag meer schieten. Til hem op om te kijken. Het hoofd iets hoger. De ironie van de geschiedenis is dat vandaag de dag in Boekarest alle gebouwen op Ceausescu boulevard van de overwinning van het socialisme getooid zijn met grote billboards en lichtreclames voor met name westerse producten. Maar aan het eind van de boulevard staat nog altijd Ceausescu's trots. Het kolossale Huis van het Volk. Als je een metafoor zoekt voor de continuïteit tussen de tijd van Ceausescu en de tijd van de democratie in Roemenië, dan zou dit een goede metafoor zijn. Want in dit gebouw zit nu het parlement. En sommige mensen die vóór 1989 in dit gebouw zaten, zitten er nu nog steeds. Er is een samenleving waarin je probleemloos kunt stelen en alles kunt bouwen. Als je kijkt naar de samenstelling van de regering, besef je dat het ongeveer 19 jaar heeft geduurd voordat de tweede en derde echelons van de heersende elite van het Roemenië van vóór 1989 weer waren teruggekeerd en nu zelfs volledig gelegitimeerd, omdat het volk ze democratisch heeft gekozen. Punt twee: Roemenië is lid van de EU, als u dat mocht zijn vergeten.