Het Spoor Terug
Vlucht uit het Derde Rijk 4: Na de oorlog
Slot van de vierdelige Spoor Terug-serie Vlucht uit het derde Rijk, over de Duitsers - intellectuelen, communisten, joden etc. - die in de jaren '30 Duitsland ontvluchtten voor het dreigende fascisme en nazisme.
Aan het woord komen o.a. Brigitte Pos- Kraij, Max Rubinstein, Uschi Rubinstein, Klaus Schreiner, Helmut Salden, Kurt Lehman en Konrad Merz.
Inleidende teksten:
Tekst 1
Als de Tweede Wereldoorlog is afgelopen is de menselijke ravage niet te overzien. Van de circa 25.000 Duitse vluchtelingen die voor de oorlog in Nederland hun toevlucht hadden gezocht zijn er na de oorlog nog zo'n 5.000 over. Door Hitler is hun inmiddels de Duitse nationaliteit ontnomen. Maar de Nederlandse nationaliteit hebben ze nog niet. Kortom, ze zijn statenloos.
Kort na de capitulatie van de Duitse troepen heft het geallieerde Militaire Gezag - bij Wet Nr.1 - echter alle Naziwetten op, waaronder ook de de nationalisatie-wetgeving van Hitler.
Brigitte Pos-Kraij ondervindt aan den lijve welke moeilijkheden deze maatregel oplevert.
Tekst 2
De oorlog is nog niet afgelopen of Max Rubinstein verlaat Amsterdam, overschrijdt illegaal - tegen de regels van het Militair Gezag - de Nederlands-Duitse grens en gaat politieke propaganda bedrijven in Düsseldorf, zijn geboorteplaats.
Tekst 3
Terug in Nederland dient Max Rubinstein een "non-enemy-verklaring" in. Zonder deze verklaring, die bij Koninklijk Besluit is ingevoerd, en waarmee Duitsers moeten bewijzen dat ze aan de goede kant hebben gestaan, is het niet mogelijk in Nederland rechtshandelingen te plegen. Op grond van hun verzetsdaden krijgen hij en zijn vrouw Uschi de verklaring en kunnen zo aan het arbeidsproces deelnemen. Door de grote behoefte aan arbeidskrachten is het niet moeilijk een werkvergunning te krijgen. En zo wordt Max Rubinstein medewerker bij het Hoge Commissariaat voor de Vluchtelingen, in welke functie hij "displaced persons", mensen die uit Duitsland terugkomen, moet ondervragen op hun gedrag tijdens de oorlog.
Tekst 4
Klaus Schreiner is inmiddels journalist geworden bij het Vrije Volk. Vol schaamte, maar zonder schuldgevoelens over zijn Duitse ziel laat ook hij zich naturaliseren.
Tekst 5
Helmut Salden heeft aan den lijve ondervonden hoe willekeurig de positie van een immigrant is. Hij weigert principieel zich tot Nederlander te laten naturaliseren.
Tekst 6
Hoe kijken de voormalige emigranten terug op hun beslissing Hitler-Duitsland te verlaten?
Klaus Schreiner voelt zich nog steeds opgelucht dat hij in Nederland is terechtgekomen.
Tekst 7
Lange tijd heeft Brigitte Pos-Kraij grote aarzelingen gehad voet op Duitse bodem te zetten, maar op een gegeven moment komt het er toch van.
Tekst 8
Klaus Schreiner is ook wel eens terug geweest in zijn geboorteland, maar hij vindt het geen onverdeeld genoegen. De Duitse mentaliteit baart hem nog steeds zorgen.
Tekst 9
De schrijver Konrad Merz, pseudoniem voor Kurt Lehmann, heeft na de oorlog een broodwinning opgebouwd als masseur en voelt zich hier ondanks de paradoxale Nederlandse mentaliteit op zijn gemak.