Het Spoor Terug
De laatste pokkenepidemie
De Spoor Terugdocumentaire gemaakt door Gerard Leenders gaat over een pokkenepidemie, de laatste, die Tilburg in 1951 korte tijd in zijn greep hield.
Met interviews met:
-dokter Hoek van de GGD Tilburg;
-Jo Maton;
-Harrie Simons;
-toenmalig leerling verpleegster Rietje Linnebank;
-kapelaan Damen;
-Annie Landzaat;
Mmv Paul van de Sande en Harry op den Camp, gemeentearchief Tilburg.
Inleidende teksten:
Tekst 1
Het is Koninginnedag 1951. De vrome maar saaie Brabantse stad Tilburg viert feest. Maar op diezelfde 30 april maakt de gemeentelijke hoofdinspecteur van de Volksgezondheid bekend dat er in Tilburg enige gevallen van pokken zijn gesignaleerd. De dodelijke zwarte pokken. De bekendmaking zaait onrust en niet alleen in Tilburg. De pokkenstad wordt landelijk voorpaginanieuws. Nou zijn de meeste van de 120.000 inwoners van Tilburg ooit wel eens ingeënt, maar toch ... zo'n vaccinatie is niet eeuwig geldig. Uiteindelijk zullen ongeveer vijftig inwoners besmet raken en een zelfde aantal `contactgevallen', personen die met pokkenpatiënten in aanraking zijn geweest, worden in quarantaine ondergebracht. Pas achteraf blijkt dat de epidemie al enige tijd gaande is.
Een van de eerste pokkenpatiënten is de nu 80-jarige Jo Maton. Samen met de familie Landzaat bewoont ze een woning in de Poelstraat. En zoals zoveel gezinnen in die dagen heeft ze kostgangers:
Tekst 2
Die ontdekking wordt o.a. gedaan door dokter Hoek, een van de artsen bij de Gemeentelijke Gezondheids Dienst, de GGD. Hij is de deskundige op het gebied van besmettelijke ziektes, maar heeft tot dan toe alleen te maken gehad met onschuldige darmvirussen, roodvonk en voedselvergiftigingen
Tekst 3
Direct worden de vermoedelijke pokkenpatiënten van de buitenwereld geïsoleerd, door ze in hun eigen huis in quarantaine te houden. Jo Maton legt uit wat dat betekende
Tekst 4
Om die verschrikkelijke ziekte tegen te gaan besluit de inspecteur van de Volksgezondheid o.a. in overleg met dr. Hoek om alle 120.000 inwoners van Tilburg te vaccineren
Tekst 5
Bijna de gehele Tilburgse bevolking wordt binnen 10 dagen ingeënt. Harrie Simons laat dat doen op de drukste dag. In de recreatiezaal van het verzorgingstehuis Padua vertelt hij zijn verhaal.
Tekst 6
Inenting is een manier om de ziekte tegen te gaan, isolatie van het grondgebied een andere. Tilburg wordt zoveel mogelijk van de wereld afgesloten. Activiteiten in de stad zelf mogen meestal wel doorgaan, maar als bijvoorbeeld Willem II een voetbalwedstrijd moet spelen in Amsterdam, wordt daar door de GGD verboden. Ook tal van andere evenementen vinden geen doorgang. Een kleine greep uit de lange lijst:
Tekst 6a
Zelfs de jaarlijkse bedevaart van vele Tilburgers naar St Job in Berkel Enschot wordt door de GGD afgelast. Maar om er zeker van te zijn dat er echt geen Tilburger naar Berkel-Enschot afreist stuurt de burgemeester van dat Brabantse dorp een open brief naar de krant:
Tekst 7
Meteen al de eerste dag van de epidemie wordt in het St. Elizabeth ziekenhuis in Tilburg een speciale ruimte voor de pokkenpatiënten ingericht. Dokter Hoek:
Tekst 8
De zes verpleegsters die op Buitenzorg werkzaam zijn blijven om de pokkenpatiënten te verzorgen. De toen 20 -jarige Rietje Linnebank is op dat moment leerling-verpleegster op een andere afdeling:
Tekst 9
De eerste zestien pokkenpatiënten worden op dertig april in het ziekenhuis opgenomen. In de loop van mei zullen er nog 31 volgen. Voor de contactgevallen, de van pokken verdachte personen, wordt een apart quarantaine-verblijf ingericht in het retraitehuis het Cenakel, de Bijbelse aanduiding voor zaal van het Laatste Avondmaal. Daar zullen zij minstens veertien dagen moeten verblijven. Het komt voor dat leden van een familie zowel in het ziekenhuis als in het quarantaineverblijf zitten. Zo ook bij Annie Landzaat. Zij woont met haar man en twee kinderen bij pokkenpatiënte Jo Maton in huis. Annie en haar man moeten naar het ziekenhuis, hun twee kinderen naar het Cenakel
Tekst 10
Dat wist ook kapelaan Daamen niet. Ook hij is contactgeval: de pastoor van zijn parochie blijkt besmet te zijn met pokken:
Tekst 11
De angst voor de pokken heeft nadelige gevolgen voor de stedelijke economie. Bioscoop–exploitanten klagen over slappe tijden; verschillende cafés zien hun omzet flink dalen. Ook uit handelskringen komen negatieve geluiden. Zo doet een grossier in wollen stoffen zijn beklag in het Nieuwsblad van het Zuiden
Tekst 12
pokkenpatiënte Jo Maton ligt inmiddels al enige tijd in de speciale pokkenbarak. Zij is een van de zwaarste gevallen
Tekst 13
Het verplegend personeel van de pokkenbarak, evenals de patiënten voor onbepaalde tijd van de buitenwereld afgesloten, doen normaal hun werkzaamheden. Rietje Linnebank:
Tekst 14
Patiënte 28, Annie Landzaat, de medebewoonster van Jo Maton, heeft maar acht pokken en mag na anderhalve week al weer op. Over de verzorging in de pokkenbarak is zij zeer te spreken
Tekst 15
In het quarantaineverblijf het Cenakel mogen half mei de eerste contactgevallen weer naar huis. Ook kapelaan Daamen, maar hij blijft: voor de geestelijke verzorging zoals hij zelf zegt. Hij draagt elke dag de mis op en verzorgt via de telefoon het contact met de buitenwereld. Hij is in de kleine gemeenschap uitgegroeid tot verantwoordelijke voor het dagelijkse reilen en zeilen
Tekst 16
Annie Landzaat heeft na ruim twee weken verblijf in de pokkenbarak het ziekenhuis mogen verlaten. Ook haar twee kinderen keren terug uit het quarantaineverblijf. Maar aangezien haar man, arbeider op een fabriek, nog steeds in het ziekenhuis ligt heeft ze geen geld om eten te kopen:
Tekst 17
In de derde week van mei word het verbod op massabijeenkomsten voor de Tilburgers opgeheven. Vandaar dat de kampioenswedstrijd tussen Willem II tegen PSV voor een vol stadion plaatsvinden. Maar aan het bezoek van dergelijke activiteiten zijn nog wel eisen gesteld. Harrie Simons:
Tekst 18
Op 30 mei 1951 wordt Tilburg officieel pokken vrij verklaard. De vaccinatie heeft vruchten afgeworpen. De epidemie is tot stilstand gebracht en heeft zich door de snelle maatregelen van de GGD niet over het land kunnen verspreiden. De Volkskrant schrijft dan ook:
Tekst 19
Alle contactgevallen hebben inmiddels het Cenakel verlaten en ook de meeste pokkenpatiënten zijn uit het ziekenhuis ontslagen. Maar niet Jo Maton. Zij moet nog tot half juni in de pokkenbarak blijven. De laatste paar weken zijn dan ook geen pretje
Tekst 20
Sinds 1980 is de wereld officieel pokkenvrij verklaard.
Uitgebreidere documentatie aanwezig in VPRO archief