Het Spoor Terug
Ras breekt het uur der vrijheid aan 5: Het Twentsche paradijs
Vijfde deel van de dertiendelige serie gedramatiseerde documentaires 'Ras breekt het uur der vrijheid aan' over het roerige einde van de 19de eeuw In deze aflevering een portret van de toenemende invloed van de textielindustrie op het Twentse platteland. Beschrijving Fabrieken breiden zich in een snel tempo uit en betrekken arbeiders uit de talloze arme boerengezinnen die massaal naar de opkomende steden verhuizen. Zo ook de 12-jarige Bernard Leusink en de 20-jarige arbeider Johan Tusveld. De textielindustrie concentreert zich in Twente omdat de op de arme zandgrond aangewezen keuterboertjes al generaties lang ervaring hebben met thuis spinnen en weven. Textielingenieur Thomas Ainsworth kiest in 1832 vanwege de lage lonen Twente uit om de door stoomkracht aangedreven textielindustrie te vestigen. Aan het woord: - Bernard Leusink, zoon van een overleden landarbeider, die noodgedwongen arbeider wordt in de nieuwe textielindustrie, over het zware werk, de lage lonen, het ellendig bestaan waar ze zich gedwee bij neerleggen, de abominabele werkomstandigheden, en de fabrikanten die geen enkele tegenspraak dulden. De roep van het socialisme dringt dan ook nauwelijks tot hem door. - Johan Tusveld, die in 1885 naar Enschede is komen lopen om de oprichter van de Sociaal Democratische Bond SDB Domela Nieuwenhuis te zien spreken. De dagelijkse afmatting wordt ook hem uiteindelijk te veel, en dankzij een drie maanden durende staking wordt loonsverlaging voorkomen. Hij wordt ontslagen, maar de inmiddels zelfstandig sigarenmaker treedt wederom op de voorgrond bij een maandenlange staking bij weverij en spinnerij van Ter Kuile & Morsman in de winter van 1890; - kapelaan Alfons Ariëns met grote belangstelling voor de sociale kwestie en de arbeiders in Twente, oprichter van de Katholieke Arbeidersbeweging, predikt verzoening van kapitaal en arbeid; - de katholieke arbeider Hendrik Engels, die zich bij Ariëns aansluit en bestuurslid wordt van de Katholieke Arbeidersbond. Met nagespeelde fragmenten: - toespraak van kapelaan Ariëns op 13 mei 1890 voor de Katholieke Arbeidersbeweging, waarin hij op verzoening aandringt; - uit het verslag van de parlementaire onderzoekscommissie die de toestanden in de Twentse industrie onderzoekt: een fragment van het verhoor van fabrikant Morsman van Ter Kuile & Morsman, na beëindiging van de maanden durende staking. De staking werd verloren door de Twentse textielarbeiders en het zou de verdeelde arbeiders er twaalf jaar lang van weerhouden opnieuw de strijd aan te binden tegen de uitbuiting; - uit hetzelfde verslag: een fragment van het verhoor van fabrikant Jannink, die uit solidariteit met Ter Kuile & Morsman zijn eigen fabriek enkele dagen sloot. Rolverdeling: Henk Bijker als Bernard Leusink Dolf ten Kate als Johan Tusveld Piet de Kroon als Hendrik Egels Verder met Adriaan Buter, Dolf Dekema, Wil Falkmann, Chris Kijne en Kees Slager. De serie 'Ras breekt het uur der waarheid aan' is gebaseerd op interviews met en getuigenissen van arbeiders en bazen zoals die zijn vastgelegd in het rapport van de 'Parlementaire Enquête naar de Arbeidsomstandigheden in Nederland van 1887', kortweg de 'Arbeidsenquête van 1887'. De serie is onderscheiden met de Zilvereren Reissmicrofoon 1990. Uitgebreidere documentatie aanwezig in VPRO archief Muziek Bennie Huisman