Het Spoor Terug
De afrekening 1: Max Blokzijl
Eerste deel van een serie van elf documentaires over de afrekening met vermeende en daadwerkelijke collaborateurs na WO 2. Dit deel gaat over het proces tegen en de executie van radiopropagandist Max Blokzijl. Met fragmenten uit zijn radiopraatjes en fragmenten uit originele opnamen van het proces. Bevat tevens vraaggesprekken met direct betrokkenen en een nagesproken fragment uit een artikel van Loe de Jong uit 1942 over de propaganda van Max Blokzijl.
Samenstelling: Marnix Koolhaas - mmv René Kok (RIOD)
Beschrijving van de inhoud:
Op 16 maart 1946, 's ochtends om 5 minuten voor 7, wordt op de Waalsdorper vlakte bij Wassenaar Max Blokzijl als eerste oorlogsmisdadiger terechtgesteld. De eerste officiële afrekening in Nederland. Blokzijl was voor de oorlog correspondent van het Handelsblad in Berlijn. Hij was mede bekend door een tournee in 1907 met Jean-Louis Pisuisse, waarbij ze vermomd als Italiaanse straatmuzikanten door het land trokken.
Eind 1940 wordt Blokzijl namens AVRO-directeur Willem Vogt door Wybrands Marcussen benaderd om praatjes over het nieuwe Duitsland te gaan houden. Na de opheffing van de AVRO gaat Blokzijl door met zijn praatjes, en houdt er in totaal ca. 800. Hij is de enige NSBer die ook in niet-nationaal socialistische kring goed wordt beluisterd. Hij praat niet dogmatisch, en probeert geraffineerd in te spelen op het wankelmoedig sentiment van de twijfelende landgenoot, die hij de "helemaal-niksers" noemt: de grote groep die instaat tussen de pro's en de anti's.
Ook Radio Oranje reageert veelvuldig op Blokzijl, daarmee het belang van hem erkennend. Als de oorlogskansen keren, en Blokzijl de toenemende Duitse terreur nauwelijks meer kan goedpraten, verzoekt hij Mussert ermee op te mogen houden. Mussert weigert dat, waarna Blokzijl tot het bittere einde doorgaat. Op 5 mei 1945 spreekt hij zijn laatste praatje uit, dat eindigt met de historische woorden "De oorlog gaat verder, de vijand heet Moskou. Tot morgenavond 7 uur 20 luisteraars".
Omdat de praatjes van Blokzijl in boekjes zijn uitgegeven, en de aanklacht dus makkelijk te formuleren is, oordeelt mr. Zaaijer, procureur fiscaal bij het Bijzonder Gerechtshof in Den Haag, dat Blokzijl de eerste moet worden van de NSB-kopstukken die terecht zal staan. Het proces duurt slechts 2 uur. Blokzijl neemt zelf de inhoudelijke verdediging op zich, zijn verdediger mr. De Lauwere de juridische. Zaaijer eist de doodstraf, die ook wordt toegewezen. Op 5 december 1945 bevestigt de Raad van Cassatie dit oordeel, waarna de koningin Blokzijl 's gratieverzoek weigert.
Samenstelling Marnix Koolhaas,
Presentatie Kiki Amsberg.
Aan het woord komen:
-mr. J. Zaaijer, destijds aanklager (procureur fiscaal)in het proces tegen Blokzijl. "Iedereen verwachtte de doodstraf, en dat hebben de rechters ook goed begrepen. "
-Ds. Veldkamp, destijds pastoraal verzorger van de strafgevangenis in Scheveningen, waar Blokzijl geïnterneerd was. Sprak met hem tijdens zijn internering, deed hem de aanzegging (gratieverzoek afgewezen) en was bij executie aanwezig. Neemt Zaaijer kwalijk dat hij zo zwaar geoordeeld heeft. "Deze man verdiende straf, maar niet de doodstraf".
-Mr. R. de Lauwere, zoon van Blokzijl's advocaat mr. Aug. de Lauwere. Was bij proces aanwezig. Vertelt waarom zijn vader het niet leuk vond dat hij als advocaat aan Blokzijl was toegewezen. Werd daarom ook bedreigd.
-Prof. mr. dr. G.E. Langemeijer. Destijds advocaat-fiscaal bij de Raad van Cassatie, die het beroep van Blokzijl behandelde. Twijfelde niet dat deze man doodstraf verdiende. "Vijf jaar lang vergiftigde hij ons volk. Hij was goed in de propaganda en daarom zo gevaarlijk."
Stemfragmenten uit de opname van het Proces (HA 1317), waarbij gebruik is gemaakt van een veel betere kopie van Stichting Film en Wetenschap te Utrecht:
- Mr. J. Zaaijer, de aanklacht en zijn requisitoir,
- Max Blokzijl, beroept zich o.a. op Colijn. Zijn informatie was ook belangrijk voor het verzet. Lieten hem daarom in leven.
- mr. Aug. de Lauwere, advocaat. "Zelfs de grootste misdadiger heeft recht op een verdediger".
Historische fragmenten:
- HA 16222. Wybrands Marcussen introduceert Max Blokzijl voor AVRO-microfoon, over zijn te houden serie radiopraatjes over het nieuwe Duitsland (uit Jaaroverzicht 1941, 29.12.1941).
- HA 1793. Brandende Kwestie nr. l door Max Blokzijl. Over problemen in het onderwijs. (31 juli 1941)
- HA 744: laatste toespraak Max Blokzijl (5 mei 1945).
- HA . Fragment Radio Oranje. Cabaret De Watergeus contr Max Blokzijl, waarin een opgenomen fragment van Blokzijl zelf. (aangekondigd door Lou de Jong)
- HA . Fragment Radio Oranje, spotgedicht De Watergeus op Max Blokzijl.
-Uit HA 15575 (Dick Verkijk, Radio Hilversum 1940-45) L.G. Wybrands Marcussen over reis naar Berlijn om namens Vogt Blokzijl uit te nodigen praatjes voor de radio te gaan houden.
gelezen teksten:
fragment artikel "Het zoet gefluit van Max Blokzijl", door Lou de Jong, in 1942 verschenen in het Londense "Je Maintiendrai".
Aankondiging door Cor Galis. Programmatune. Fragmenten uit het programma.
na 3'00" Inleiding door presentator Kiki Amsberg. Introductie van mr. Zaaijer, de aanklager van radio-propagandist Max Blokzijl.
na 4'44" Fragment uit originele opname van het proces. Vraaggesprek met Zaaijer over de opzet van de vervolging van collaborateurs. Hij vertelt over de eenvoudige rechtszaak tegen Blokzijl: er waren duidelijke bewijzen. Blokzijl sprak voor de radio en schreef boekjes.
na 8'13" Fragment int. originele opname van het proces waarin aanklager Zaaijer spreekt over tenlastelegging. Het fragment gaat over in een fragment uit een radiopraatje van Blokzijl waarin hij spreekt over een fragment uit een radiopraatje van Blokzijl waarin hij spreekt over het onderwijs en de vergiftiging van de jeugd.
na 13'24" Pres. spreekt over de geraffineerdheid van de toespraken van Blokzijl. Het publiek luisterde massaal naar hem. AVRO-medewerker en reporter van de Nederlandse Omroep Wijbrands Marcussen vertelt over het polsen van Blokzijl voor de functie van radiopropagandist. Liedje.
Hij spreekt over zijn motivatie. Pres. vertelt over het vertrouwen van het publiek in hem omdat hij illegale blaadjes en Radio Oranje citeert.
na 18'27" Fragment uit een cabaretprogramma, uitgezonden door Radio Oranje, over Blokzijl. Fragment uit een artikel uit 1942 van Lou de Jong over de slimme propaganda van Blokzijl, gesproken door een ander persoon. Pres. spreekt over de afnemende populariteit van Blokzijl vanaf 1943.
na 23'37" Vraaggesprek met dominee Veldkamp over zijn contacten met Blokzijl in de gevangenis. Hij spreekt over zijn verbazing over het uiterlijk en de mentaliteit van Blokzijl. Procureur-fiscaal Zaaijer spreekt in zeer negatieve termen over Blokzijl.
na 27'04" Fragment uit originele opname van het proces. Blokzijl spreekt over zijn motivatie. Fragment uit originele opname van het proces waarin verdediger De Lauwere over zijn moeilijke taak spreekt. Vraaggesprek met de zoon van De Lauwere over de gevoelens van zijn vader en de negatieve reacties van de omgeving.
na 34'48" Muziek.
na 38'17" Fragment int. originele opname van het proces waarin Blokzijl over zijn idealisme spreekt. Muziek. Fragment uit originele opname van het proces waarin de aanklager Blokzijl van een doortrapte wijze van propaganda voeren beschuldigden toewerkt naar de eis van doodstraf. Vraaggesprek met aanklager Zaaijer over de verwachting die bij de burgers leefde dat Blokzijl ter dood veroordeeld zou worden en de onberispelijke voortgang van de bijzonde-re rechtspleging. Hij vertelt ook over de tegenwoordige kritiek op de toenmalige rechtsgang en de noodzaak van een zware straf voor Blokzijl, omdat deze zo goed propaganda voerde.
na 45'55" Liedje over WA, NSB en Blokzijl. De aanklager vertelt over het rustige publiek en de ludieke acties tijdens het proces.
Vraaggesprek met mr. Langemeijer, lid van de bijzondere raad van cassatie, over de gelatenheid van Blokzijl en de matte verdediging. Hij spreekt bovendien over de propaganda van Blokzijl, die twee dingen zei: de Duitsers hebben gelijk en de Duitsers winnen.
na 51'08" Na de afwijzing van het gratieverzoek door de koningin op 14 maart 1946 volgt de executie twee dagen later. Mr. Zaaijer vertelt koel over de executie, maar dominee Veldkamp spreekt geëmotioneerd over de laatste dagen van Blokzijl. Veldkamp moest hem het slechte nieuws brengen, was de laatste nacht bij hem en reed met hem naar de executieplaats op de Waalsdorpervlakte. Veldkamp vindt dat Blokzijl nooit geëxecuteerd had mogen worden.
na 56'13" Pres. spreekt over de moed van Blokzijl. Fragment uit originele opname van zijn radiopraatje van 5 mei 1945: "De oorlog gaat verder, de vijand heet Moskou. Tot morgenavond 7 uur zo, luisteraars."
Muziek.
Afkondiging door pres.
Uitgebreidere documentatie aanwezig in VPRO archief