Het Spoor
Justitie 2
Deel 2 van tweedelige serie over Justitie. Serie programma’s over misdaad en straf, over slachtoffer en crimineel. In deze tweede aflevering staat de straf centraal. Een tegendraadse visie op de zin en onzin van straf. Veel aandacht ook voor de slachtoffers van de criminaliteit. Hoe deze groep op een zinnige manier bij de strafrechtsopleving te betrekken?
Documentaireprogramma, ditmaal over de slachtoffers van criminaliteit en over de opgelegde straffen.
Interviews met:
- Minister Korthals Altes van Justitie;
- Staatssecretaris van Justitie Korte-van Hemel;
- hoogleraar Criminologie Jongman aan de Rijksuniversiteit van Groningen;
- criminoloog Hulsman;
- PSP-kamerlid Andrée van Es;
- Gerard de Jonge en Job Knap van de Coornhert Liga;
- Theo Metz van de Bond van Wetsovertreders (BWO);
- Georgine Acton en Jan Rijnaarts, van de afdeling Maatschappelijk Werk van de politie Utrecht;
- Henk Vlaming van het Landelijk Overleg Slachtofferhulp;
Justitie 2
tekst 1
In deze tweede en tevens laatste aflevering van 'het spoor en de justitie' gaat het over de slachtoffers van criminaliteit en over de straf, de straf die de dader soms krijgt.
Vorige week, in onze eerste uitzending, hadden we het over de stijgende criminaliteitscijfers en over het gevoel van onveiligheid dat veel mensen tegenwoordig bekruipt.
Er bleek een nogal groot verschil te zitten tussen dat gevoel van onveiligheid en de werkelijke situatie. We concludeerden dat je niet zomaar eenvoudigweg kunt stellen dat de criminaliteit in Nederland de pan uitrijst. De criminaliteitscijfers meten slechts een klein en uiterst selectief gedeelte van wat je als criminaliteit zou kunnen bestempelen.
Ook is de samenleving natuurlijk erg veranderd, meer persoonlijke vrijheid betekende minder sociale controle.
De Groningse Profesoor Jongman ga het verband aan tussen crisis en criminaliteit, stijging van criminaliteit door toenemende ongelijkheid in de samenleving.
Tenslotte wezen we op de criminaliteit veroorzakende werking van de Opiumwet.
Dit alles doet echter niets af aan het feit dat onveiligheidsgevoelens zo langzamerhand een welzijnsprobleem van de eerste orde geworden is. Ook de vele reacties op ons programma van vorige week gaven dat nog eens aan.
De regering voelt zich als nooit te voren geroepen justitiële maatregelen te treffen die de burgers gerust moeten stelen. Wie kan zich niet de krantenkoppen over het cellentekort voor de geest halen en de belofte van de minister dat er meer cellen zullen komen.
En dan zijn we aangeland bij de uitzending van vanmiddag.
Vandaag willen we het hebben over 'de kwaliteit van de justitiële reactie, of eenvoudiger, 'wat doet de overheid met dader en slachtoffer?
Minister Korthals Altes mag dan met de mond belijden dat men niet teveel van het strafrecht moet verwachten, ondertussen zitten de gevangenissen wel propvol.
Nadat we jarenlang hoorden dat de gevangenisstraf eigenlijk niks hielp, sterker nog dat de mensen die erin terecht kwamen alleen maar slechter werden, na jaren van dat verhaal lijkt nu het geloof in de gevangenisstraf te zijn teruggekeerd.
We beginnen onze strafexpeditie bij de staatssecretaris van Justitie, mevrouw Korte van Hemel van het CDA. Je zou het niet zeggen, maar zij is verantwoordelijk voor het gevangenisbeleid. Aan haar dus de voor de hand liggende vraag: wat is het nut van gevangenisstraf?
tekst 2.
Als we de staatssecretaris moeten geloven dan kunnen we dus niet zonder de gevangenisstraf. Het ministerie is bezig het aantal cellen drastisch uit te breiden. Sinds 1981 kwamen er al 1047 cellen bij en tussen nu en 1988 moeten er nog eens 580 bij. En dan ligt er nog een plan van de VVD om daar bovenop nog eens 4 tot 600 cellen te bouwen.
Zo wil het ministerie laten zien dat de Justitie wel degelijk een antwoord heeft op de stijgende criminaliteit.
Iemand die helemaal niet gelooft in dit antwoord is de Groningse hoogleraar in de criminologie, Prof. Jongman.
tekst 3.
“Ik vind dat het standpunt dat men de cellencapaciteit moet uitbreiden om capaciteitsproblemen te vermijden grote overeenkomsten vertoont met het standpunt dat men om internationals veiligheid te verzekeren steeds meer en steeds verwoestender wapens op moet stellen," dat zegt de criminoloog professor Hulsman. "We zien in Amerika en in Engeland dat de uitbreiding van de cellencapaciteit de vraag naar cellen juist doet toenemen," zo vervolgt hij. Hulsman vind dat er eens een fundamenteel debat gewijd moet worden aan de vraag of we een 'reducerende’ dan wel een ‘expansieve' strafrechtpolitiek willen. Met Hulsman duiken we eerst even in de historie van de straf.
tekst 4.
Kritiek dus op de manier waarop het strafrecht met dader en slachtoffer omspringt. Zodoende komt al heel vroeg de discussie om tot alternatieven voor de gevangenis to komen op gang. Opnieuw professor Hulsman.
Tekst 5.
Niet alleen vanuit de wereld van de criminologen is er fikse kritiek op het huidige justitiebeleid, een beleid van steeds maar meer cellen en steeds maar meer gevangenisstraf, ook vanuit de politiek hoort men, weliswaar sporadisch, een tegendraads geluid. Bijvoorbeeld van Andrée van Es, Tweede Kamerlid voor de PSP.
Tekst 6.
De ideoloog van dit justitiebeleid, minister Korthals Altes en VVDer, reageert lichtelijk geërgerd op de kritiek jegens zijn beleid.
We houden hem voor dat er een tegenstelling lijkt to zitten tussen wat hij zegt, namelijk 'we moeten zuinig zijn met recht’ en 'de mensen moeten de oplossing niet van het strafrecht verwachten' en anderzijds wat hij doet, namelijk een beleid voeren waarbij de strafrechtpleging juist drastisch wordt uitgebreid en een beleid wet gebaseerd is op het geloof in de gevangenisstraf.
De minister:
tekst 7.
In de studio praten we nu met Gerard de Jonge van de Coornhert Liga, dat is een club van strafrechthervormers, en met Theo Metz van de Bond van Wets Overtreders, kortweg de BWO, dat is
een club die opkomt voor de rechten van wetsovertreders en vooral ook voor gedetineerden.
tekst 8.
We gaan het Spoor en de straf even onderbreken voor reclame en het nieuws van 3 uur, daarna komen we nog een uur bij u terug. Tot zo.
Facultatieve teksten:
De Coornhert Liga en velen anderen hebben ongezouten kritiek op het beleid van minister Korthals Altes maar wat stellen ze er eigenlijk voor in de plaats. Wat is hun alternatief? U hoort de voorzitter van de Coorhert Liga, Job Knab.
reactie korthals op VVD nota.
De Tweede Kamer fractie van de VVD is in december met een nota over de criminaliteit gekomen. Ook daarin valt weer de tendens naar een hardere justitiële reactie op criminaliteit te bespeuren. Zo stelt de VVD voor om naast de reeds geplande uitbreiding van cellen, 580 tot 1988, nog eens 4 tot 600 extra cellen te bouwen.
Wat vindt de minister van dit voorstel.
tekst 7b
Het is duidelijk. De minister is voor een extra uitbreiding van 4 tot 600 cellen. Hiermee wordt een verschil van mening tussen hem en de staatssecretaris zichtbaar. Immers, in een interview met Vrij Nederland van 15 december j.l. zegt staatssecretaris Korte van Hemel dat wanneer het aan haar ligt die cellen er niet komen. "Er is, zegt zij, alleen nog maar een projectgroep ingesteld, die mij voor april
moet adviseren over eventuele capaciteitsuitbreiding tot het jaar 2000
In een gesprek met ons gaf de staatssecretaris te kennen dat de VVD voor haar beurt gepraat had en eerst maar eens moest afwachten tot welke conclusies de projectgroep komt. Met andere woorden, ook de minister heeft zojuist voor zijn beurt gepraat, nog afgezien van het feit dat hij hiermee voor de zoveelste keer in het tuintje van de staatssecretaris harkt.
Tekst 7 c.
Als we er vanuit gaan dat het niet in de bedoeling van de minister lag om ons bewust om de tuin te leiden blijft er slechts een conclusie over: de minster heeft het VVD rapport niet goed gelezen.
Al met al maakt de minister het ons wel steeds moeilijker, de mensen die roepen dat hij een hard expansief beleid voert ongelijk te geven.
Tekst 9
In 'het spoor en de justitie' hebben we het over de staf. In dit tweede uur besteden we ook aandacht aan de slachtoffers van criminaliteit.
De gevangenisstraf lijkt weer in de mode te komen. Sinds 1981 kwamen er 1047 cellen bij. Tussen nu en 1988 komen er nog eens 580 cellen bij. En als het aan de Minister van justitie Korthals Altes ligt, daarnaast nog eens 4 tot 600 nieuw te bouwen cellen.
Totaal zullen er dan dus meer dan 2000 cellen bijgekomen zijn.
Dat is een historische ommekeer in het Justitiebeleid. In de periode 1840 tot 1981, was het aantal gevangenisplaatsen gelijk gebleven, ondanks het feit dat de Nederlandse bevolking 5x zo groot werd.
De Minister zegt dat zijn beleid van steeds meer strafrecht komt door de toenemende criminaliteit. Dezer opvatting is veelbetekenend in zijn beperktheid, zo stellen de critici.
Tekst 10
Dat was Job Knap, voorzitter van de Coornhert Liga. We laten de straf even voor wat ie is, en stappen over op een ander onderwerp: de slachtoffers van criminaliteit.
Tekst 11
We hebben het al eerder gezegd. Slechts een heel klein deel van alle criminaliteit komt op de lopende band van het strafrecht. Een nog veel kleiner percentage wordt opgelost em slechts weinig mensen hebben nog de illusie dat gevangenisstraf de crimineel verbetert. Niets lijkt dan ook meer voor de hand te liggen dan dat het strafrecht zich eens wat meer op het slechtoffer gata richten, op het helpen van slachtoffers. Tot op de dag van vandaag gebeurt er eigenlijk nog maar verbazingwekkend weinig op dat gebied. Het justitieapparaat is nog steeds erg dadergericht; boeven vangen is het parool.
De Gemeentepolitie Utrecht vormt in zekere zin een uitzondering op die regel. Daar hebben ze sinds lange tijd een sociale afdeling die zich onder andere bezighoudt met slachtofferhulp. We spraken met medewerkers van de sociale afdeling, Jan Rijnaarts en Georgine Acton, en met enige slachtoffers, mevrouw van Dijk en Marie. Mevrouw van Dijk vertelt wat haar is overkomen.
Tekst 12
Het in 1979 ingestelde Schadefonds Geweldsmisdrijven functioneert niet. In 1983 zijn slechts 216 verzoeken om een uitkering ingediend. Er werd minder uitgekeerd dan het jaar daarvoor, 65 procent van de aanvragen voldeed niet aan de criteria. De afhandeling van de aanvragen duurde gemiddeld 17 maanden. Overigens is de bekendheid van het Fonds nog steeds zeer gering. Het lijkt wel of het fonds alleen maar is ingesteld om aan internationale verplichtingen te voldoen.
Bij de sociale afdeling van Gemeentepolitie Utrecht ligt de nadruk, waarschijnlijk door die reden, niet op het krijgen van een schadevergoeding, maar op het verlenen van hulp aan slachtoffers. Waarom vindt de politie Utrecht het helpen van slachtoffers zo belangrijk? Jan Rijnaarts:
Tekst 13
Behalve de sociale afdeling van Gemeentepolitie Utrecht zijn er in Nederland nog enkele tientallen vrijwilligersorganisaties die zich et slachtofferhulp bezighouden. Al deze organisaties hebben contact met elkaar middels het landelijk overleg slachtofferhulp. Dit landelijk overleg heeft er altijd met klem op wegwezen dat het strafrecht slechts aandacht voor de dader heeft en dat het slachtoffer geen enkele rol speelt.
Aan Henk Vlaming, bestuurslid van het landelijk overleg slachtofferhulp, vroegen wij dat hij ervan zou vinden als slachtofferhulp, in de zin van conflictbemiddeling, er vaker toe zou leiden dat de dader minder vak op de lopende band van het strafrecht terecht zou komen.
Tekst 14
Wat zou de Minister van Justitie op dit moment concreet kunnen doen om de positie van slachtoffers te verbeteren, zo vroegen wij aan Henk Vlaming van het landelijk overleg slachtofferhulp.
Tekst 15
In de memorie van toelichting bij de Justitiebegroting 1985 zijn enige bladzijden aan de zwakke positie van slachtoffers in het strafrecht gewijd. "Te vaak wordt het slachtoffer geschokt in zijn vertrouwen in medeburgers en overheid", zo lezen we.
Mar naast deze prachtige zinnen kunnen we zelfs met de beste wil van de wereld geen praktische maatregelen ontdekken die positie van het slachtoffer sultan verbeteren.
Het enige concrete dat we kunnen ontpakken is dat de minister van plan is de subsidie voor
de lokale vrijwilligersprojecten stop te zetten. Op dus naar de minister.
Tekst 16.
Ongeveer alles is in Nederland vastgelegde in wetjes, maar als het gaat om de rechten van slachtoffers van criminaliteit dan heeft de minister daar opeens moeite mee, laat staan dat er
ook maar een cent voor op tafel kan komen. Het beleid van 'mooie woorden, tegenovergestelde daden' wordt als het om slachtoffers gaat weer eens ten voeten uit geïllustreerd.
eindtekst.
Tot zover 'het spoor en de Justitie´. Als U behoefte hebt op dit programma te reageren dan kunt U ons nog een half uur bellen.
Volgende week begint at een nieuwe serie over een heel ander onderwerp maar in maart komen wij nog een keer terug met een serie over rechters Als U zelf ervaring heeft mat rechters, goede of slechte, dan roepen wij U op ons te bellen.
Aan dit programma werd meegewerkt door Nienke Feis, Jan Jongepier en Lida Iburg.
Samenstelling en redactie: Hans Simonse.
Wellicht tot ziens in de bajes.