Voor veel migranten was Italië nooit hun einddoel. In de VPRO-reisserie Via Genua zien we bijvoorbeeld Tunesiër Driss, die verder noordwaarts wil reizen in de hoop een land te vinden waar hij wel een eerlijke kans krijgt.
Lees, luister en bekijk hieronder de longread. Let op: audio speelt automatisch af!
In deze derde en laatste aflevering leert Ilja mensen kennen in Via di Prè die al wat langer in de stad wonen die economisch op z'n gat ligt. Wat doe je? Blijf je of vertrek je? Intussen komen in Genua weer nieuwe vluchtelingen aan van wie de familie thuis in Afrika hooggespannen verwachtingen heeft. Gaan ze het redden in Europa?
Het is dezelfde zee waar Driss nu aan staat. Driss kijkt uit over de Middellandse Zee vanaf het kiezelstrand van Genua. Een paar jaar eerder nam hij op het strand in Tunesië het besluit te vertrekken. Het meisje van wie hij hield en met wie hij over twintig dagen zou gaan trouwen had hem laten weten dat het huwelijk niet door kon gaan.
Haar vader vond het niet verstandig als ze met Driss zou trouwen. De slager in de straat was een betere partij. Had een eigen zaak en een eigen auto. Driss zat op zee op zijn vissersboot en gooide van woede zijn telefoon in het water. “Ik had de band voor de bruiloft al betaald en de zaal afbetaald. Ze wilde uiteindelijk niet me me trouwen omdat ik arm was.”
De afwijzing was de druppel. Driss vertrok samen met een vriend op zijn vissersboot. Hij droeg zijn trouwpak, hij wilde namelijk een mooie entree maken in Europa. Hij kwam aan op het eiland Pantelleria, eiland van kappertjes en de zibibbo-dessertwijndruif. Daarvandaan werd hij na een paar nachten in de openlucht te hebben geslapen vervoerd naar het vasteland van Italië. Daar zou z'n nieuwe leven beginnen.
Na de zware jaren waarin hij woonde zoals zoveel migranten in Genua wonen – in duurbetaalde krakkemikkige appartementen met tientallen in een huis – lukte het Driss eindelijk een beetje inkomen te genereren als kok. Een deel van het geld stuurde hij naar huis, naar Tunesië. Naar zijn moeder en z'n tien broers en zussen.
Maar het laatste jaar blijven de betalingen uit. Een paar maanden eerder is hij ontslagen bij de strandtent die nu verlaten is. De eigenaar is verdwenen. Samen met een groot deel van Driss' toch al magere salaris. Het is niet de eerste keer dat hij kon fluiten naar z'n centen. Al eerder werd hij op straat gezet bij een restaurant. Geld om een goede advocaat te betalen heeft hij niet.
Het voelt alsof hij in de val zit. Hij vraagt Ilja of hij niet wat tips heeft om in Nederland aan een baan te komen.
Driss werkt nu een paar uur in de week in de keuken van vluchtelingenorganisatie Il Ce. Sto. Het is eerder een soort liefdadigheid dan dat dat het een serieuze baan is. Een euro of vijftig per week verdient hij ermee. Lang niet genoeg om zijn huur te betalen. Zijn huurcontract staat onder druk. “Ik ben nu een paar jaar in Europa, en nu ben ik weer arm.”
Terugkeren is geen optie. Driss overweegt z'n koffer te pakken en het verder noordwaarts te proberen in Europa.
Het is crisis in Italië. Iedereen voelt die, Italiaan en niet-Italiaan. In de chique Via Garibaldi zoekt Ilja burgemeester Marco Doria op. Doria is een telg van het roemruchte Genovese geslacht Doria, dat van oudsher de bestuurders van de stad levert. Doria kijkt vanuit zijn kantoor uit over de oude binnenstad van Genua. In de verte de hijskranen in de haven, de plek die decennia lang een grote werkgever was voor mensen die van heinde en verre naar Genua kwamen om er te werken.
De twintigers Giorgia Lazarra en Carmen Mirabelli zijn geboren en getogen in Genua. Ze drinken een laatste aperitief op een terras in het oude centrum van Genua waar ze als studentes avondenlang samenkwamen met hun vrienden. Ze pakken allebei hun koffer. Hun bestemming: Londen, voor onbepaalde tijd. Met het vliegtuig.
Giorgia is net afgestudeerd. Ze overweegt niet eens meer in Italië op zoek te gaan naar een baan op haar niveau. Ze is afgestudeerd ingenieur. In Londen wordt ze gewaardeerd om wat ze kan en niet om wie ze is, of om hoe haar achternaam luidt en hoeft ze niet eindeloos onbetaalde stages te doen in de hoop ooit aangenomen te worden door een bedrijf.
Carmen kan zich in in Londen gewoon concentreren op haar baan in het ziekenhuis. Ze hoeft er niet zoals in Genua naast te werken in een fast-foodrestaurant waar ze hamburgers flipt. Het ziekenhuis zoekt zelfs een appartement voor haar en bekostigt de Engelse les.
Giorgia vertelt dat er onder haar studiegenoten meer mensen zijn die plannen maken te vertrekken dan dat mensen plannen maken om te blijven. De zogeheten brain drain – fuga dei cervelli – is in Genua een wijdverbreid fenomeen. De cijfers van mensen die vertrekken uit Italië zijn hoger dan de mensen die Italië binnenkomen.
In de straten van Genua zingen nog steeds trallalero-groepen. Het zijn zangroepen bestaande uit mannen die het Genuese dialect levende proberen te houden. Het is polyfonische muziek, er worden geen instrumenten gebruikt. Speciaal voor ons zingen 'i giovani canternini di Sant' Olcese het voor Italianen met heimwee naar hun thuisland geschreven lied 'Ma se ghe Pensu'.
Het is Italianen niet vreemd, mensen op zoek naar een beter leven. Zelf deden ze het met miljoenen. Het Zuid-Amerikaanse land Argentinië is grotendeels opgebouwd door Italianen die in de 19e en 20e eeuw daarnaartoe vertrokken.
In de wijk Bocca in de hoofdstad Buenos Aires wordt door ouderen nog steeds een Genuees dialect gesproken.
Archiefbeeld: Fondazione Ansaldo Genova
In de Fiera komen de volgende vluchtelingen weer aan, net aangekomen op Lampedusa. Omdat er geen plek is in de opvanghuizen zitten veel jongeren nu tijdelijk daar. Ze slapen op veldbedden. Het is er broeierig heet. Veel van de jongens zijn grieperig.
Op het moment dat wij er filmen zijn er zo'n 700 jongens in de hal. Op de vraag wanneer ze verder mogen in afwachting van hun procedure antwoordt een Nigeriaanse jongen: 'Ze zouden ons binnen twee weken verplaatsen. Maar daar wachten we nog steeds op, terwijl we in deze garage leven. Soms komen ze er zes ophalen, maar de volgende dag komen er alweer zes nieuwe bij. Dat schiet niet op.'
Het is eigenlijk verboden te filmen in de Fiera. Halverwege het interview met een aantal jongemannen wordt de opname onderbroken.
Niet alleen Italianen maken aanstalten te vertrekken. Als Ilja in de Via di Prè gaat eten bij een Senegalees restaurant spreekt hij meerdere mensen die aangeven zich op te maken terug te keren naar Afrika of door te reizen noordwaarts, verder Europa in.
Auteur: Ralf Groothuizen