"Samenlevingsopbouw draaide altijd al om samenwerking van onderop maar met de dreigende ontmanteling van de verzorgingsstaat staat er nu meer op het spel", schrijft Justus Uitermark in zijn oratie 'Verlangen naar Wikitopia'. Uitermark (1978) is sinds januari 2014 als bijzonder hoogleraar Samenlevingsopbouw verbonden aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Hij noemt het spannende tijden om een dergelijke leerstoel te bekleden: "Zelforganisatie wordt van levensbelang en daarom kunnen we maar beter nieuwsgierig zijn naar hoe het precies werkt."
Bijzonder hoogleraar Samenlevingsopbouw noemt zelforganisatie van levensbelang voor de maatschappij van de toekomst. Hij onderzoekt het concept Wikitopia.
Bottom up
Uitermark legt zelforganisatie uit aan de hand van de manier waarop mieren, bijen en vuurvliegjes zich organiseren. Deze insecten werken op ingenieuze, voor wetenschappers bijna onnavolgbare manier samen en komen zo tot grootse bouwwerken, transportsystemen of arbeidsverdelingen. Hier komt geen leider aan te pas. Nu de Nederlandse regering een participatiesamenleving bepleit, vraagt Uitermark zich af hoe, waar en waarom zelforganisatie bij mensen kan werken.
Zelforganisatie als bottom up-beweging, buiten de markt om. Hij onderzoekt succesverhalen als het festival Burning Man en encyclopediesite Wikipedia, maar neemt ook minder geslaagde initiatieven onder de loep. Hij is niet bang om kanttekeningen te plaatsen bij dit nieuwe ideaal, want het kan ook leiden tot segregatie en ongelijkheid.
Er is hernieuwd geloof in zelforganisatie, onder andere doordat mensen via internet veel eenvoudiger en sneller kunnen communiceren dan voorheen.
Politiek en praktijk
Naast zelforganisatie en segregatie verdiept Uitermark zich in gentrificatie, stadsindeling en sociale bewegingen zoals Anonymous of Occupy. Als socioloog is hij verbonden aan de Universiteit van Amsterdam, waar hij in 2010 cum laude promoveerde op de machtsverhoudingen in de Nederlandse integratiepolitiek. Voor zijn proefschrift ontving hij de Jaarprijs Politicologie 2011. Hij publiceerde als redacteur het boek 'Wat werkt nu werkelijk?' (2012), over de politiek, praktijk en effectiviteit van sociale interventies op het gebied van criminaliteit, jeugd of gezondheidszorg. In 'Power to the People' (2012) ontleedt hij het begrip populisme.
Uitermark zit in de redactie van het wetenschappelijke tijdschrift Territory, Politics, Governance en schrijft voor het Tijdschrift voor Sociale Vraagstukken. Hij studeerde stadsgeografie en promoveerde op sociologie en politieke wetenschappen.