Wegwijs in het Midden-Oosten

In ‘Wijze lessen uit het Midden-Oosten’ duikt VPRO Tegenlicht de archieven in om lessen te trekken uit het verleden. Welke momenten waren koersbepalend? Hoe kijken strijders van de Verenigde Staten en Al Qaida zelf tegen de conflicten aan? Leren uit het verleden aan de hand van fragmenten uit eerdere afleveringen.

Wat was ook alweer het begin van de destabilisatie van het Midden-Oosten? Voor het nabije verleden is de Amerikaanse oorlog in Irak een goede kandidaat. De oorlog in Irak werd verkocht met het argument van de beruchte massavernietigingswapens. Colin Powell, niet toevallig de meest geliefde politicus in de peilingen, presenteerde zijn "bewijs" bij de Verenigde Naties. Hoe dat ging, is te zien in dit fragment uit 'De verkoop van een oorlog' uit 2008. 
 

Diplomaat Paul Bremer leidde de Amerikaanse bezetting en machtsovergang in Irak. In dit fragment uit 2006 legt Bremer uit hoe de grotendeels soennitische Baath-partij van Saddam Hoessein werd ontmanteld. Niet alleen Baath-politici, maar ook leraren, die enkel lid waren om zo een baantje te krijgen, werden ontslagen. Later zouden veel van deze soennieten IS steunen of zich er zelfs bijvoegen. Bekijk dit fragment uit de aflevering 'Paul Bremer' uit 2006.
 

Toen Ethan McCord op 11 september 2001 de twee vliegtuigen in het WTC zag vliegen, besloot hij om zich te melden bij het Amerikaanse leger. McCord wilde "deuren opentrappen en mensen in het gezicht schieten". De soldaat werd uitgezonden en kreeg zijn kans, maar kwam gedesillusioneerd weer terug. McCord trof in Irak geen vijanden aan, maar enkel mensen die net als hem waren. Hij vertelt over zijn ervaringen in Irak in dit fragment uit 'Toestemming om te vuren', een co-productie van VPRO Tegenlicht met de VARA..
 

De vraag wordt vaak gesteld: in hoeverre is de islam zelf verantwoordelijk voor het terroristische geweld dat door terreurorganisaties gepleegd wordt? Luister naar de beweegredenen van Al Zawahiri (leider van Al Qaida) en Mohammed Sadiq (zelfmoordterrorist in Londen) en oordeel zelf. Dit fragment komt uit de aflevering 'Onderhandelen met Al Qaeda' uit 2006. 

Veel van de instabiliteit in het Midden-Oosten is te danken aan het koloniale verleden van het Westen. De soms kaarsrechte landsgrenzen van landen als Syrië en Irak verraden de vroegere willekeurige verdeling van land, waardoor bevolkingsgroepen van elkaar gescheiden werden. Libanon-expert Robert Fisk legt het uit in dit fragment uit Weg uit de 'War on terror' uit 2008. 
 

Alhoewel de meesten van ons een positieve associatie hebben met het concept van een ‘open samenleving’, ligt dit voor bepaalde jihadistische groeperingen totaal anders. De Tsjetsjeense leider Khozh-Ahmed Noukhaev, oprichter van de ‘Closed Society Foundation’, legt uit. Fragment uit de aflevering 'De Berg', oorspronkelijk in 2002 uitgezonden in het programma De Nieuwe Wereld (DNW).
 

In 2003 pleegden jihadisten een aanslag op het VN-hoofdkwartier in Bagdad. Ghassan Salamé was tijdens de aanslag in het gebouw en overleefde de aanslag. Zijn baas, VN-veteraan Sergio Vieira de Mello, overleed een paar uur later onder het puin. Bekijk dit fragment uit de aflevering 'Mission Impossible' uit 2003.
 

De verschillende doelstellingen van aan de ene kant de Amerikanen en aan de andere kant de VN zorgden bij alle betrokken partijen voor verwarring en frustratie.  De aanpak en kijk van de Amerikanen op Bagdad als een soort Berlijn in 1945 is bijvoorbeeld fundamenteel anders dan de kijk van de VN. Dat leggen Ghassan Salamé en Salim Lone uit in dit fragment uit 'Mission Impossible' uit 2003.
 

De coalition of the willing viel Irak binnen met als doel om democratie te introduceren. Dat pakte anders uit. Verschillende ideologieën, groeperingen en politieke partijen strijden tot op de dag van vandaag in heel het Midden-Oosten hevig met elkaar. Door deze conflicten is een vluchtelingencrisis ontstaan.

Alleen al in Libanon zijn vier miljoen Syrische vluchtelingen. De Nederlandse diplomaat Sigrid Kaag, afgezant van de VN, bezoekt een Libanees vluchtelingenkamp en neemt een voorschot op de discussie door te spreken over de problematische gevolgen van de conflicten. Bekijk dit fragment uit de aflevering 'Onderhandelaar in oorlogstijd' uit 2015.