Denken als Rushkoff

We leven in een 'always-on' maatschappij, waar alles, altijd, op ieder moment prioriteit heeft. We verwachten onmiddelijk resultaat van onze politici en als we eenmaal op dat ene feestje zijn aangekomen, proberen we er via Twitter achter te komen waar het beter toeven is. Dit vraagt om herwaardering van onze relatie tot - en begrip van - tijd.  

In 'De herovering van het nu' en zijn boek 'Present Shock' stelt Douglas Rushkoff dat we leven in een tijd met steeds minder gevoel voor richting, doelstellingen en toekomst, door toedoen van onze ervaring van tijd. Hij beschrijft een breuklijn toen we vanuit de jaren '90 arriveerden als 'futurists', gefocust op een toekomst met eindeloze mogelijkheden, in een nieuw tijdperk waar we niet langer konden feesten 'like it's 1999' en 'presentists' werden. Waar we ons vroeger massaal achter charismatische lineaire verhalenvertellers schaarden die zich focusten op de toekomst, ontstaat er nu een heel ander geluid dat niet wordt verkondigd door één leider met één doel.
  

Het eerste decennium van de 21ste eeuw bleek ook de tijd waarin de illusie van het kapitalisme en de altijd maar stijgende beurskoerzen werd doorbroken. Met de onbeperkte mogelijkheden van technologie werd de essentiële schaarste uit de marktwerking gehaald. De oplossing? Aandacht! Er is maar een beperkt aantal mensen, met een beperkte hoeveelheid tijd en aandacht om te besteden aan technologie. In plaats van de handel in producten is de strijd om onze aandacht ingezet en daarmee de exploitatie van onze tijd, zoals beschreven in Wired.
 

Maar deze exploitatie komt met een prijs. Gebrek aan aandacht zijn we als een ziekte gaan beschouwen -denk aan ADHD en ADD- en schrijven diegene wier aandachtspanne te kort schiet medicijnen als Ritalin voor. Technologie stelt ons in staat op meerdere plaatsen tegelijkertijd te zijn. Dat dit niet alleen positieve gevolgen heeft, illustreert Rushkoff met gevechtspiloten die drones besturen. Overdag bevinden ze zich mentaal aan een oorlogsfront, om 's avonds bij hun gezin aan tafel te schuiven.   

Equivalent van kubisme in de 21e eeuw is volgens Rushkoff de ‘mash up’. In plaats van het zien van één ding, vanuit verschillende perspectieven, op hetzelfde moment, kijk je naar verschillende tijden vanuit één perspectief. Maar wat doet dat met onze perceptie van tijd?  

Groot voordeel van de mash-up is volgens Rushkoff dat deze ons in staat stelt om 'grote verhalen' vanuit een ander perspectief te bekijken doordat ze niet per se lineair verlopen. Het laat de relativiteit zien van - en leert ons kritisch te kijken naar - historische, patriottistische, nationalistische verhalen. Het besef dat je hiervan los kan breken betekent bovendien dat je jezelf opnieuw uit kan vinden en beter in staat bent je eigen identiteit te bepalen.  

Maar het is niet louter hoop dat aan de horizon van de toekomst gloort. Rushkoff waarschuwt dat het recht om je toekomst te bepalen in het geding komt door de mogelijkheden die bedrijven als Google en Facebook hebben om de grote waarschijnlijkheid van het zijn der dingen te voorspellen. Dat geeft ze echter niet het recht jou die voorspelling op te leggen en te verkopen. Tot die toekomst daadwerkelijk het heden wordt, zijn er andere mogelijkheden. Als we kiezen voor het gebaande pad, worden we meer en meer 'machine like', aldus Rushkoff. Dan is singularity, het moment waarop computers slimmer zijn dan mensen, een feit. 

De angst voor dit apocalyptische scenario leidt tot een overdaad aan representaties in popular culture. Als voorbeeld noemt Rushkoff de grote hoeveelheid content die bestaat rond zombies. Kijkend naar de robotachtige ondoden kan je je afvragen wat nog het verschil is tussen mens en de zombie. Tegelijkertijd en ironisch genoeg noemt hij series als 'The walking dead' een weergave van utopian wish fulfillment. Met alles dat onze aandacht eist, klinkt de wereld waarin we ons nog slechts zorgen hoeven te maken over langzaam voortbewegende zombies misschien wel heel erg aantrekkelijk.  

Eén van de dingen die Rushkoff noemt om dit nachtmerrie scenario te voorkomen is het reclaimen van onze biologische klok en bewustwording van de processen die zich afspelen in ons lichaam.