De wereld van bankiers is een gesloten wereld. In de aflevering 'Het brein van de bankier' koos Tegenlicht daarom vorig jaar voor Joris Luyendijk als gids in deze wereld. Extra bijzonder dat Rainer Voss nu in 'Biecht van de bankier' wel zijn verhaal voor de camera doet. Door deze geslotenheid is de wereld van de bankier omgeven met mysterie. En dat mysterie spreekt tot de verbeelding. Meer dan eens krijgen de hoofdrolspelers in de financiële wereld dan ook gestalte aan de hand van de fantasie van filmregisseurs en creativiteit van andere mediamakers.
Held, kwade genius of zelf slachtoffer van het financiële systeem: de bankier. In de afgelopen decennia kende hij vele gezichten.
Meer artikelen bij deze aflevering:
Greed is good
In de jaren ’80 regisseert Oliver Stone de absolute klassieker als gaat om ‘financiële films’: Wall Street. Een aanklacht tegen de hebzucht van het Amerikaanse financiële systeem. Michael Douglas in de gedaante van Gordon Gekko leren we daarmee kennen als het archetype van de bankier. Een handelaar in het snelle geld, onder het motto “greed (…) is good”.
“Greed, for lack of a better word, is good. Greed is right. Greed works. Greed clarifies, cuts through, and captures the essence of the evolutionary spirit.”
Hoewel Stone’s cinematografische aanklacht als een waarschuwing geldt, vat lang niet iedereen dat zo op. Het snelle geld en daarbij inbegrepen levensstijl spreken immers tot de verbeelding en genoeg mensen zagen Gekko als held, zijn credo als uitleg van het kapitalistische systeem.
Of toch niet?
Dat hebzucht niet zo goed is, hebben we inmiddels wel geleerd. En nu, bijna 25 jaar later, geldt het beeld van Gekko als klassieke Wall Street schurk en vereenzelviging van ‘de bankier’ misschien wel meer dan ooit. Des te opvallender is dan ook Martin Scorseses meest recente productie The Wolf of Wall Street. Een overweldigend cinematografisch, kapitalistisch bacchanaal over een aandelenhandelaar die in de jaren ’80 en ‘90 meer geld verdient dan dat hij uit kan geven. De schaduwzijde en tragiek van het graaien en grijpen lijkt te zijn verdwenen naar de coulissen, met de nadruk op lijkt.
Wat slecht is kan soms best lekker zijn, maar kennelijk staat ‘de bankier’ vandaag de dag zo slecht te boek dat we hem ternauwernood accepteren als guilty pleasure. Juist door de keerzijde van het snelle geld verdienen bijna niet te belichten, brengt Scorsese ons succesvol in verwarring met de vraag “of zijn film nu satire is of propaganda” zoals Nina Polak beschrijft in De Correspondent.
‘The Wolf Of Wallstreet’ verheerlijkt en keurt af “zoals zoveel succesvolle misdaadfilms. Maar dat het om Wall Street gaat, blijkt gevoeliger te stemmen. Bankiers en handelaren horen we blijkbaar verderfelijker te vinden dan maffiabazen”.
Het lichtvoetig en schaamteloos vermaak waarbij de kreeften, cocaïne en dollarbiljetten in de rondte vliegen, stemt kennelijk ongemakkelijk. Emotioneel partij kiezen voor een spreekwoordelijke Tony Soprano kunnen we kennelijk beter verkopen aan onszelf dan ons aan de zijde van de bankier te scharen. Deze tendens onderschrijft Reiner Voss als hij in Master of the Universe constateert dat bankiers tegenwoordig in dezelfde categorie als pedofielen worden geplaatst.
De graaiende bankier als misdadiger dus. Coen Verbraak laat ons zien in zijn serie interviews 'Kijken in de ziel' hoe de beklaagde dit zelf ervaart als hij in gesprek gaat met oud ABN topman Rijkman Groenink, voor velen toch wel de personificatie van de graaiende bankier.
In dit zeldzame geval waarbij er dus wel degelijk een bankier uit de school klapt, verzet hij zich tegen het beeld van graaier. Sterker nog, hij draait het om en schuift 'de media' de beschuldiging van negatieve beeldvorming in de schoenen:
"U gebruikt (...) journalistieke trucs, misleidende woorden die een verkeerde, insinuerende indruk geven."
Groenink is misschien niet de ideale woordvoerder om in het voordeel van de bankier te pleiten. Met zijn belevingswereld ver verwijderd van de onze is hij niet in staat om het bestaande beeld van de bankier bij te sturen. Zeker niet na de recent uitgelekte telefoongesprekken uit 2008 tussen hooggeplaatste Ierse bankiers. Deze gesprekken schetsen een schokkend beeld van de bankier.
Enkele dagen voor de bank Anglo Irish wordt gered met een kapitaal injectie van de overheid, blijkt de totale dedain ten opzichte van de overheid en belastingbetaler. Ondanks de grote problemen waar de bank op dat moment in verkeert, is de toon van het gesprek tamelijk hilarisch. Bovendien blijkt het bedrag dat gevraagd is om de bank te redden natte vinger werk en bij voorbaat al niet terug te betalen.
Van Gekko tot Voss
De werkelijkheid van de Ierse bankiers lijkt dus nog bonter dan Scorsese het kan verzinnen. Met de biecht van Rainer Voss in de documentaire 'Master of the universe' hebben we een redelijk uitgebreid beeld van topbankier die het allemaal heeft meegemaakt. Maar de fascinatie met de topmensen uit de financiële wereld zal voorlopig niet minder worden.
Werkt u in de financiële wereld en herkent u zich in het beeld dat in film en media van bankiers wordt geschetst? Laat het ons weten via een reactie op dit artikel.