Goldman Sachs in Nederland

‘Goldman Sachs wil groeien in Europa,’ meldt het Zwitserse dagblad Finanz und Wirtschaft op 5 februari. De bankt ruikt groeimogelijkheden en gaat zijn rol in Europa en Nederland versterken. Maar Goldman Sachs speelt al langer een grote rol in de Nederlandse markt, vertelt financieel journalist Eric Smit. Volgens hem ondervinden we vooral schade aan de door Goldman Sachs gepropageerde mentaliteit.

In De Pers schetste je onlangs een satirisch toekomstbeeld van een technocratisch Nederland.
Was je verrast door de benoemingen van Mario Monti en Mario Draghi, beiden ex-Goldman Sachs?
Wat me het meest verbaast, is dat zulke benoemingen zo kritiekloos kunnen plaatsvinden. Goldman Sachs is onbetwist de belangrijkste zakenbank ter wereld. Wanneer die naam bij beide mannen op het CV staat, weerspiegelt dat een voorkeur omtrent een bepaalde afkomst. Er zijn genoeg competente kandidaten zonder een geschiedenis met Goldman Sachs – academici, oud-ministers, toezichthouders, noem maar op. Voor bepaalde posities zullen oud-bankiers zeker geschikt zijn; met boeven vang je boeven. Maar nu nemen mannen als Monti en Draghi telkens de belangrijkste posities in. Zonder meteen in complotten te vervallen, nodigt zo’n situatie uit tot nader onderzoek.

Het schijnt dat (ex-)Goldman Sachs-topmensen wereldwijd belangrijke posities bekleden. Hoe zit dat in Nederland: hebben wij onze eigen Mario?
Dan doemt meteen Victor Halberstadt op. Hij is sinds ’91 internationaal adviseur bij Goldman Sachs, net als Mario Monti. Halberstadt (CV) was kroonlid van de Sociaal-Economische Raad, is een vertrouwenspersoon van het Koninklijk Huis en is nu ook één van Rutte’s adviseurs. Dat maakt hem de ideale Goldman Sachs-lobbyist in Nederland.
Hoewel het in Nederland natuurlijk nooit zover zal komen dat we onze eigen bankiersregering krijgen, is het interessant om te constateren dat ook Nederland invloedrijke sleutelfiguren herbergt. Victor Halberstadt is zo’n onzichtbare macht.

In Nederland opent Goldman Sachs een kantoor voor vermogensbeheer, kondigt de bank aan. Welke rol gaan ze hier spelen?
Nou, Goldman Sachs is vanuit hun Londonse kantoor al decennia lang actief in Nederland. Zo speelde de bank sinds de jaren '90 een leidende factor bij een aantal van de grootste entrees op de Nederlandse effectenbeurs, waaronder ook de omstreden beursgang van World Online, de een na grootste Nederlandse beursgang ooit.
De rol van Amsterdam als financiële hoofdstad in Europa is inmiddels wel uitgespeeld, dus Goldman Sachs zal zich hier niet grootschalig gaan vestigen. Wel zien ze kennelijk ruimte op de Nederlandse markt voor vermogensbeheer - dat is voor hen een interessante markt; Nederland heeft veel pensioenfondsen met groot beleggingskapitaal. Ze zullen zich ook ongetwijfeld gaan richten op Nederlandse pensioenfondsen.

Net nu Nederlands grootste pensioenfonds Goldman Sachs voor de rechter daagt wegens misleiding. Is het niet zorgelijk als onze pensioenfondsen met grote internationale banken als Goldman Sachs in zee gaan?
Vanuit zakelijk perspectief niet. Goldman Sachs is een formidabele vermogensbeheerder; ze presteren goed voor hun klanten. Ze zullen in Nederland ook heel succesvol worden. Nederlandse pensioenfondsen moeten rendabele investeringen hebben, en die kan Goldman ze bieden.
Aan de ene kant beschikken Nederlandse pensioenfondsen in het algemeen over goede beleidsregels, dus die zullen wel voorzichtig handelen, en in beperkte mate gebruik maken van financiële producten als derivaten en currency swaps.
Aan de andere kant hou ik mijn hart vast. Vergeleken met Goldman Sachs zijn de mensen bij de Nederlandse pensioenfondsen niets meer dan amateurs - die zijn niet opgewassen tegen het vernunft van Goldman Sachs. We moeten dus ook niet te naief zijn - kijk naar Vestia.

Hoe zit het dan met Vestia? Die verloor miljarden aan hun investering in derivaten.
Derivaten zijn middelen die risico's verzekeren. Per definitie zijn ze dus juist heel nuttig om risico mee af te dekken. Er moet alleen wel zorgvuldig mee worden omgegaan. In het geval van Vestia gebeurde dat niet. Vestia gebruikte derivaten om een toekomstig risico te exploiteren - dat is gokken, speculeren.
Je mag je daarom afvragen of de banken waarmee Vestia heeft gehandeld - ABN Amro en Deutsche Bank - zich wel zo netjes hebben gedragen. Zij hadden een onervaren partij als Vestia moeten waarschuwen over de grote risico’s van zo’n constructie. Die zorgplicht is tegenover Vestia met zekerheid geschonden.
En dat is het meest zorgelijke aan Goldman Sachs - de mentaliteit die ze uitdragen, en hoe de markt die heeft overgenomen.

Hoe is die mentaliteit van invloed geweest?
Het is al lang niet meer alleen Goldman Sachs. Die ‘cutthroat’-mentaliteit is inmiddels gemeengoed in de gehele bankensector. Veel andere banken zijn geen haar beter, Goldman Sachs is alleen veel slimmer - en komt dus moeiteloos weg met zulk gedrag.
De bankensector doet niet meer aan ethische toetsing – rendement is het enige dat telt. Klanten moeten het grootst mogelijke risico aangaan. En als het even kan, wordt er over hun ruggen heen gespeculeerd.
Goldman Sachs loopt hierin voorop, en via zulke banken sijpelt deze cultuur door in de Nederlandse en Europese markt. Inmiddels begint men die cultuur goed te begrijpen - dat blijkt wel uit zo'n deal als met Vestia.

Jammer genoeg worden deze mentaliteit en de bijbehorende praktijken door niemand tegen het licht gehouden.
In plaats van dat Nederlandse pensioenfondsen kritisch kijken naar de investeringsmechanismen van Goldman Sachs, gaan ze ermee in zee. Daarmee verstevigen ze de mechanismen.
Ook wat regulering betreft, wordt bitter weinig gedaan: er is sinds de aanvang van de crisis helemaal niks fundamenteels veranderd. Wij zijn er wereldwijd kennelijk niet in geslaagd om nieuwe regelgeving te eisen – of zelfs ook maar een keer een constructieve discussie te voeren. Terwijl we juist het moment hadden moeten aangrijpen om iets te veranderen.

Er is niet geleerd van de financiële crisis?
Er gaat in de toekomst zeker weer een financiële crisis gebeuren. Alles is namelijk nog zoals het was: nothing has changed. Er is een soort gedragscode voor bankiers opgesteld - een complete wassen neus. Een fonds als ABP daagt Goldman Sachs voor de rechter, en de zaak zal vast wederom gesust worden met een kleine schikking, zonder erkenning van schuld.

Welke lessen liggen er in het verschiet?
De markt moet meer gaan opereren vanuit een duurzame mentaliteit. Met andere woorden: de verschuiving van aandeelhouderskapitalisme, naar een stakeholders-mentaliteit, in de richting van het oude Rijnlandse model.
Om zo'n culturele verschuiving te bewerkstelligen moet eerst de regelgeving worden aangescherpt: de speelruimte van banken moet beperkt worden. Een bank zou niet zo groot en machtig moeten kunnen worden als Goldman Sachs - dat een faillisement door de belastingbetaler gedragen wordt. Door het scheppen van zulke omstandigheden zal op lange termijn de mentaliteit veranderen.
Binnen Nederland en de EU bestaan alle middelen om zulke veranderingen mee te bewerkstelligen. Het trieste is juist dat niemand ze aangrijpt.

Eric Smit is oprichter van weblog Follow the Money. Ook was hij mede-oprichter van dagblad De Pers. Eerder was hij adjunct-hoofdredacteur van Quote.