Leven in de ruïnes van de communistische dictatuur
De Poolse stadssocioloog Janek Spiewak strijdt al jaren tegen de macht van rijke oligarchen en vastgoedboeven. ‘Ze maken levens kapot. En het maakt niemand een zak uit’.
Interview: Floris-Jan van Luyn. Montage & Tekst: Diede van Ommen - 13 mei 2022
Terwijl Polen een toevluchtsoord is voor vluchtelingen uit Oekraïne, Belarus en Rusland, kampt het land zelf ook nog met de erfenis van de communistische dictatuur. De Poolse Janek Spiewak (35) strijdt al zijn hele volwassen leven tegen de corrupte, intolerante overheid, vriendjespolitiek en oligarchen. Eerst vanuit de lokale politiek, nu als onafhankelijk activist.
Waarom ben je activist geworden?
'Er is geen hemel op aarde. Die moet je zelf creëren. Daarom vecht ik voor rechtvaardigheid, vrijheid en gelijkheid. Ik ben op mijn 27ste in de gemeenteraad van Warschau gekozen. En ik was kandidaat voor het burgemeesterschap in 2018.
Ik kom uit een intellectueel milieu. Ik ben erg bevoorrecht, ook al heb ik niet veel geld. Ik kende de problemen van werkende mensen niet. Toen ik begon, dacht ik: ‘Het is een makkie, ik word raadslid en dan ga ik mensen helpen en goede dingen voor ze doen. Dan belonen ze me bij de volgende verkiezingen.’
Ik was eerst centrum-links, maar ik radicaliseerde. De instanties zijn niet onafhankelijk. Vriendjespolitiek en corruptie zijn hier rijk geaard. Ik zag dat de grootste problemen waar ik in mijn werk tegenop loop worden veroorzaakt door het Grote Geld.
Ik probeer de mentaliteit te veranderen zodat mensen niet als voorwerpen worden behandeld.'
Moest je daarvoor de politiek verlaten?
'Ik zag in dat het systeem me zou vermorzelen. Ze vonden me te gevaarlijk als politicus omdat ik in feite niet toesta dat zij gebouwen stelen.'
Gebouwen stelen?
'Toen eind jaren tachtig in Polen het communisme in elkaar begon te storten, probeerden de elites alles zo veel mogelijk te privatiseren. Daarom riepen ze criminele organisaties in het leven die het vuile werk voor ze moesten opknappen.
Ze namen gebouwen over en zetten de mensen die huurden van de gemeente of corporaties op straat. Die woningen werden dan geprivatiseerd en voor 1 procent van de echte waarde verkocht. Soms voor minder. Ik geloof dat ze zo'n vierduizend gebouwen hebben gestolen. 50 duizend mensen zijn op straat gezet. Zo maken ze levens kapot. En het maakte niemand een zak uit.'
'de Poolse staat doet helemaal niks aan volkshuisvesting'
Wat is er nu nog over van die privatisering?
'We zitten in een soort post-feodale samenleving. De Poolse staat doet helemaal niets aan volkshuisvesting. Zeker nu met de toestroom van vluchtelingen is er niets te huur omdat de woningvoorraad zo laag is. Daarom heb ik een nieuwe term bedacht: De bordkartonnen staat. Dat is een hele zwakke staat die de problemen van mensen niet oplost.
Het neoliberalisme dat ons na de val van het communisme is opgelegd en de keiharde individualisering die je vertelt: ‘Je staat er alleen voor, je moet vechten, niemand helpt je. Wees een wolf, anders word je opgegeten.’ Al die vreselijke dingen zijn ons opgedrongen.'
Je biedt zelf ook onderdak aan Oekraïense vluchtelingen. Hoe is dat?
'Vrijheid is ook verantwoordelijk zijn voor anderen. In het begin nam ik een gezin in huis. Maar zij reisden snel door naar Duitsland. De kat is gebleven.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog is mijn familie is ook gevlucht. Maar ze werden geaccepteerd. Voor mijn grootouders was Rusland het land dat Joden redde uit handen van de Duitsers. We dachten ook dat ze onze familie hadden gered. Maar nu is dat veranderd. Nu zijn zij het fascistische regime dat etnische groepen wil wegvagen. Dat is krankzinnig.
Dit huis stond tijdens de Tweede Wereldoorlog in het Duitse district. Toen woonden hier officiers van de Wehrmacht. Uit het raam zag je het hoofdkwartier van de Gestapo. Daar gebeurden in de oorlog gruwelijke dingen. Het is heel symbolisch dat een Joodse familie die de Holocaust overleefde nu hier woont. We hebben gewonnen. Het leven heeft van de dood gewonnen.'