Veerle Klok - 28 Januari 2022 / Teddy Tops - 26 April 2024 - Illustratie: Job Claassen
De Nederlandse Republiek: vijf argumenten tegen de monarchie
Is de monarchie een belangrijke traditie of niet meer dan een nationale soapserie? Tegenlicht formuleerde vijf argumenten tegen de monarchie.
In 2021 was er nog veel te doen rondom het koningshuis: de vakantie naar Griekenland tijdens een wereldwijde pandemie, het mid-lockdown verjaardagsfeestje van Amalia en alle ophef rond subsidies en het wel of niet openhouden van Kroondomein het Loo. Op Prinsjesdag werd de laagste steun ooit voor de koning gemeten: een schamele 44%. De steun voor de monarchie als staatsvorm werd gemeten op 57%, iets meer dan de helft van de Nederlanders.
Inmiddels is er letterlijk een soapserie: de dramaserie Máxima, een zesdelige biopic over het leven en de liefde binnen ons koningshuis. Een Nederlandse The Crown, met alle juicy elementen van dien, waarvan al een tweede seizoen is aangekondigd. Helemaal van deze tijd, zesdelige series, maar toch voelt de sfeer barok. Hoe past een kroontje, een prinsessenverhaal en een hyper hiërarchisch wereldbeeld, nog in onze huidige tijd? Maar hebben we een realistisch alternatief?
We vroegen het aan een republikein pur-sang. Floris Müller, journalist, uitgever en voorzitter van Republiek, de organisatie die komend jaar een rechtszaak voert tegen de Staat over de macht van de koning. Vanaf zijn balkon, met koffie en een sigaret, vertelde hij ons over alles wat er fout is aan een monarchie en erfopvolging.
‘We geven het staatshoofd op basis van geboorte een inkomen dat hoger is dan de meeste staatshoofden ter wereld. En, nog belangrijker, invloed en privileges. Terwijl we een grondwet hebben waarin staat dat verschil op basis van afkomst niet mogelijk moet zijn. Ook wordt ons nieuwe staatshoofd niet verkozen, maar is er sprake van erfopvolging. Erfopvolging is per definitie niet democratisch. Wat voor signaal geeft het als jij als ingezetene nooit staatshoofd kunt worden?
Het koningschap zelf is lang niet zo symbolisch en ceremonieel als veel mensen denken. Rutte bezoekt wekelijks het paleis om daar de koning bij te praten. Wat ze bespreken is niet bekend, je kunt de koning namelijk niet wobben. De koning zit in de Raad van State, het hoogste adviesorgaan van de overheid en gaat op staatsbezoeken.
'Erfopvolging is per definitie niet democratisch'
Die “symbolische” functie wordt bekleed door een gewone man met gewone overtuigingen. Je ontkomt er niet aan dat Willem-Alexander op wat voor manier dan ook aan Rutte een toon meegeeft.
Tegelijkertijd zijn de Oranjes ook mensen met een investeringsportfolio waar we niks van weten. Ze zijn namelijk niet verplicht om inzage te geven in hun beleggingen. Dat terwijl Willem-Alexander elk jaar 6,1 miljoen euro ontvangt als belastingvrije uitkering. Zakenblad Quote schat het totale vermogen van de Oranjes op een kleine miljard euro.’
‘Ten aanzien van niets of niemand, geen politicus, geen premier en geen minister, hebben wij speciale wetgeving die hen ten aanzien van de media beschermt. Ons staatshoofd heeft dat wel. De mediacode zegt dat er alleen op officiële momenten foto’s gemaakt mogen worden, om “de persoonlijke levenssfeer van het koningshuis te beschermen”.
Dit heeft allerlei implicaties. Als je ten aanzien van de media, in een vrij land, kan zeggen dat er voorwaarden zijn waaronder iemand in beeld gebracht mag worden, en anders mag de media niet meer mee naar het volgende fotomoment, dan is dat fundamenteel onjuist en niet vrij. Door deze speciale omgangsregeling, ontstaat een precedent – een machtsmiddel om journalisten in een bepaald keurslijf te dwingen.
Zo wordt bij echte vrije pers een staatshoofd continu bekritiseerd. Alles wat een staatshoofd fout doet, wordt dan genadeloos onderuit gehaald. En maar goed ook, want zo functioneert een democratie het beste.
Op de website van het koninklijk huis is te lezen dat de mediacode niet bindend is en daardoor niks te maken heeft met persvrijheid. Uiteindelijk beslist een rechter of de publicatie rechtmatig is of niet. Maar de koning heeft zo’n rechtszaak nog nooit verloren.’
‘Stel, zo’n mediaplatform (of iemand anders) komt terecht in een rechtszaak tegen de koning. Ze wandelen de rechtszaal binnen en het eerste wat ze zien is een portret van de koning. De rechter is ingezworen door de koning. De advocaten, waaronder jouw eigen advocaat, zweren trouw aan de koning. De wetten, in naam van de koning, zijn ondertekend door de koning - gemaakt door de regering - voorgezeten door de koning.
Het is onmogelijk een eerlijk proces te voeren tegen de koning. Hierom voert Republiek komend jaar een rechtszaak tegen de Staat - & de koning, zich beroepend op Artikel 6 van het EVRM: recht op een eerlijk proces.
Als Republiek in Nederland niet wint, procedeert de organisatie net zo lang door tot ze bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens uitkomen. De middelen zijn er: door een crowdfunding haalde Republiek bijna 40.000 euro op. Ook is er jurisprudentie die de rol van het koningshuis eerder aan banden legde. In het bekende Benthem-arrest (1985) won een pompstationhouder van de Nederlandse Staat, waardoor uiteindelijk de koning uit het bestuursrecht gehaald werd.
Tegelijkertijd gaat het niet alleen om de uitspraak, maar ook om de zaak zelf. In de afgelopen jaren is de kritiek op de monarchie enorm toegenomen. Vooral tijdens de coronacrisis zag het volk dat de koninklijke familie er wel degelijk een is die zich boven de wet beschouwd.’
‘Een gouden kooi is ook een kooi. Van Amalia wordt verwacht dat ze haar persoonlijke mening voor zich houdt, trouwt met een ‘geschikte partner’, zich aansluit bij het juiste geloof en zich uiteindelijk schikt naar de troonopvolging. Geen privacy, niet spelen met kinderen met wie je wilt spelen, niet zeggen wat je wilt. Dat in ruil voor veel geld en een overheidsbaan - waarvan het hele land verwacht dat ze zich ernaar schikt.
In de Kamer werd met veel bombarie besproken of en dat Amalia lesbisch zou mogen zijn. Ook grote nieuwsmedia hielden zich ermee bezig: wat wordt er eigenlijk van onze toekomstige koningin verwacht? Mag ze lesbisch zijn? Mag ze dan kinderen adopteren? Hoe is dat geregeld?
Hoezo zouden we het in de huidige politiek überhaupt moeten hebben over de seksualiteit van een zeventienjarige?
'Een gouden kooi is ook een kooi'
Het meisje groeit op in absolute rijkdom en is niet zoals jij of ik. Ze hoeft haar eigen broek niet op te houden. Haar toelage van 1,6 miljoen, die ze zou krijgen als ze achttien werd, was al langer onderwerp van veel commotie. Onder andere PvdA, D66 en PVV lieten weten de toelage te hoog te vinden. Dat ze een brief schreef aan Mark Rutte en af zag van haar toelagen, kwam dan ook niet als verrassing. Meerdere Europese prinsessen, waaronder Elisabeth van België, gingen haar voor. Overigens staat ze alleen een deel van haar priveinkomen af. Alle andere formele posten blijven gewoon bestaan. Het is allemaal PR.
Dat een meisje van 18 überhaupt af kan zien van 1,6 miljoen euro – is een vorm van decadentie op zich.'
‘In Frankrijk is er Macron als staatshoofd. Hij wordt als president beoordeeld op zijn vermogen om onmogelijke kwesties te beantwoorden. Hetzelfde geldt voor Biden. En dan hebben wij Prinsjesdag en zeggen we: ‘oh zijn baard zat wel goed zeg!’ Of ‘wat las hij dat goed voor!’ Hoe nemen we onszelf dan serieus?
Het koningshuis staat niet in de top-20 van ‘verbondenheid met Nederland’, zo bleek uit onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP). We zijn eeuwenlang wijsgemaakt dat de Oranjes onze identiteit vormen, dat Nederland wordt gemaakt door het koningshuis. Het is misschien even omschakelen, maar Nederland wordt gemaakt door jij en ik. Door hogere overtuigingen als vrijheid, democratie, gelijkheid en eigenheid. Door het typisch Hollandse, het kneuterige, het efficiënte, het platte denkmodel. Niet door het koningshuis.
Wat dan wel? Een parlementaire democratie, waarin iedereen gelijk is. Maar hoe die republiek ingevuld moet gaan worden, dat is niet aan ons. Wij zijn voor afschaffing van het huidige systeem, het construeren van de republiek is vervolgens aan het volk.’