Het volk voelt zich steeds minder vertegenwoordigd door de politiek. Wat is de waarde van een democratie waarin je alleen maar om de vier jaar een bolletje mag inkleuren? Het is tijd om de burger wat vaker om raad te vragen.

We leven in een diplomademocratie. De mensen met het hoogste diploma regeren, en zetten vooral de wensen van hoger opgeleiden op de agenda. De zorgen en problemen van de mensen die dat niet zijn, komen in de Tweede Kamer veel minder vaak aan bod. Maar zij maken 70 procent van de bevolking uit.

Wie luistert? De partijen die moesten opkomen voor deze groep, sociaal democraten en socialisten, zijn veel kiezers kwijtgeraakt. Die partijen worden inmiddels grotendeels bevolkt door academici. Ze hebben niet kunnen voorkomen dat de bedrijfsdynamiek waarbij je je als arbeider hogerop kon werken tot ploegchef, heeft plaatsgemaakt voor een managerscultuur waarin steeds andere bestuurders van buitenaf aan het roer komen te staan. Managers geen idee hebben dat je niet tot je 67ste in een fabriekshal kan staan. 

'De politiek is vergeten dat je met de burger een redelijk gesprek kunt voeren.'

Dat de burger nu het vertrouwen in de politiek verliest, en soms zijn heil zoekt bij populistische partijen, komt misschien doordat de politiek ook het vertrouwen in de burger is verloren. Dat zegt David van Reybrouck in de Tegenlicht-uitzending ‘De Weerbare Democratie’. ‘Het lijkt alsof de politiek vergeten is dat je met de burger een redelijk gesprek kunt voeren.’ Daarom stelt de Vlaamse cultuurhistoricus voor meer gebruik te maken van burgerraden, die middels loting zijn samengesteld.

Wat gebeurt er als burgers zelf mogen meebeslissen over beleid? Een politicus baseert zijn beslissingen op de vraag of hij over vier jaar weer gekozen wordt. Een burger is niet verkiesbaar, en kan daardoor op een veel langere termijn keuzes maken. In deze vier verhalen kun je zien, lezen, en horen dat wanneer de partijpolitiek er niet uitkomt, de burger wel raad weet.

1. Top der Onmisbaren

Zorgmedewerkers, leraren, politieagenten, militairen en boeren. Mensen met vitale beroepen bleken tijdens de coronacrisis onmisbaar in onze samenleving. Maar als het applaus eenmaal verstomd is, worden ze dan ook gehoord? In de Top der Onmisbaren onderzocht Tegenlicht hoe de wereld eruit zou zien als de ‘onmisbaren’ het voor het zeggen hadden. Na drie dagen met elkaar door te brengen, kwamen de deelnemers van deze top met een adviesrapport van 24 pagina’s. Om in Den Haag over te dragen aan Wopke Hoekstra.

Bekijk hier de aflevering en lees het rapport.

2. Op deze vier plekken hebben burgers écht invloed

Op sommige plekken in de wereld werken ze al volop met burgerraden. Hier kunnen we zien hoe zo’n participatiedemocratie in de praktijk eruitziet, en wat je er allemaal mee kunt bereiken. 

Neem bijvoorbeeld Porto Alegre in Brazilië. Daar doet het stadsbestuur al 30 jaar aan participatory budgeting. Twee afgevaardigden van elke wijk mogen met elkaar stemmen over de verdeling van het gemeentelijk budget over bijvoorbeeld scholen, infrastructuur, riolering en zorg. Waar bijna de helft van de bevolking in sloppenwijken leefde, verdubbelde in zeven jaar tijd het aantal huishoudens dat toegang had tot riool en stromend water. Het aantal scholen verviervoudigde. Directe inspraak verbeterde het leven in de stad.

Sinds 2019 vindt er in Ostbelgien, de Duitstalige mini-deelstaat van België, iets soortgelijks plaats. Daar is een permanente burgerraad geïnstalleerd als aanvulling op het gekozen parlement. Deze 24 gelote burgers zitten anderhalf jaar, en mogen drie thema’s op de politieke agenda zetten. Het is de eerste plek waar burgers een permanente plek innemen in het parlement.

'Directe inspraak verbeterde het leven in de stad.'

In het katholieke Ierland, liggen onderwerpen als het homohuwelijk en abortuswetgeving nog altijd gevoelig. Daarom besloot de premier om burgers erover te laten besluiten. Niet alleen met een referendum, want dat kan juist tot verdeeldheid leiden. Via loting konden Ierse burgers in Citizen Assemblies in vijf maanden tijd tot een advies komen. Ze kregen vergoeding, en voerden gesprekken met experts. Uiteindelijk spraken ze zich in grote meerderheid uit voor de legalisering van abortus en het homohuwelijk, wat overgenomen werd door de regering.

In het tumult van het gele-hesjes protest besloot Emmanuel Macron hun eis voor meer burgerinspraak in te willigen. 150 gelote burgers mochten bijeenkomen in de Convention Citoyenne pour le Climat (CCC), om de regering te adviseren hoe Frankrijk op een sociaal rechtvaardige manier de CO2-uitstoot met 40 procent kan verminderen. Van de 149 gepresenteerde punten nam Macron er 146 over.

Lees hier meer over deze voorbeelden.

3. Is dit het medicijn tegen populisme?

De Belgische politicoloog Kristof Jacobs doet al jaren onderzoek naar burgerparticipatie. Kan dit soort participatie ook een medicijn vormen tegen het opkomend populisme? In de podcast Future Shock sprak redacteur Tom Reijner met Jacobs over referenda, burgerraden en burgertoppen. Wat is de beste manier om burgers bij de politiek te betrekken? En hoe staat onze representatieve democratie er eigenlijk voor?

Luister hier naar het gesprek.

4. Hoe krijg ook jij meer invloed in onze democratie?

Een oplossing voor toekomstbestendiger beleid, betere voorzieningen, en een einde van het populisme. Zo’n burgerraad klinkt als muziek in de oren. Maar zitten er ook haken en ogen aan? Die zijn er wel, zegt Jacobs. Idealiter representeert een burgerraad iedere laag van de bevolking. Maar in de praktijk zie je dat vaak niet meer dan 10 procent komt opdagen, en dat het grootste deel daarvan een HBO of VWO-diploma heeft. 

Er zijn inmiddels ook niet-fysieke initiatieven. Digitale burgerbegrotingen of buurtbewoners die met elkaar 200.000 euro mogen besteden voor projecten in de wijk. Het idee is dat deze mensen zelf het beste weten wat er in hun wijk speelt. Maar tegelijkertijd is er ook veel onwetendheid over de kosten van bijvoorbeeld bomen en planten onderhouden. Dat is niet per se erg. Jacobs: ‘Dan hoor je van deelnemers dat ze zich dat niet realiseerden. Hoe complex zoiets eigenlijk is. Dat besef en inzicht kan de democratie versterken.’

Lees hier het volledige artikel.